Balneologia – lecznicza moc kąpieli i borowiny. Komu może pomóc?

Kąpiele siarczkowe i solankowe, okłady borowinowe, kąpiele z gazami leczniczymi – to główne zabiegi stosowane w ramach balneoterapii. Zgodnie z zasadami tej dziedziny medycyny uzdrowiskowej, naturalne kopaliny i surowce mogą być wykorzystywane w leczeniu wielu chorób i dolegliwości. Kto powinien skorzystać z balneoterapii i jakie korzyści może ona przynieść? 

Co to jest balneologia?

Balneologia to gałąź medycyny znana już w starożytności. Do dziś naturalne zabiegi z wykorzystaniem surowców leczniczych powszechnie stosowane są w sanatoriach, uzdrowiskach oraz gabinetach fizjoterapii, fizykoterapii i rehabilitacji. Początki balneologii w Polsce sięgają XIX wieku, kiedy to Wojciech Oczko dokonał klasyfikacji wód mineralnych, wskazał ich działanie oraz sposoby leczenia z ich użyciem. W 1905 roku założono Polskie Towarzystwo Balneologiczne. Choć największy rozkwit uzdrowisk przypada na XIX wiek, nadal takie miejsca jak Krynica-Zdrój, Rabka-Zdrój czy Ciechocinek cieszą się niesłabnącą popularnością. 

Specjalistą, który zajmuje się terapią wodami podziemnymi i borowiną jest balneolog. Tytuł ten może uzyskać lekarz, który wybierze specjalizację „balneologia i medycyna fizykalna”. Osoba bez studiów medycznych może zostać z kolei zabiegowym balneologicznym, a następnie pracować przy przygotowywaniu surowców i kąpieli dla pacjentów. 

Z jakich zabiegów balneologicznych można skorzystać?

Oferta zabiegów balneologicznych jest obszerna. Do balneoterapii zalicza się działania opisane poniżej. 

Zabiegi z użyciem wód mineralnych

Kuracjusze poddają się kąpielom solankowym, siarczkowo-siarkowodorowym, radonowym i aromatycznym: ziołowym i igliwiowym. Właściwości lecznicze przypisuje się zawartym w solance jonom: 

• magnezowym, 
• chlorkowym, 
• potasowym, 
• sodowym, 
• bromkowym, 
• borowym, 
• kadmowym, 
• rubidowym. 

Kąpiel solankowa może być całościowa – gdy pacjent zanurza się w wannie – lub częściowa, jeśli zanurzane są tylko kończyny górne lub dolne (tzw. fasony rąk lub nóg). Substancje mineralne znajdujące się w wodach leczniczych tworzą na skórze płaszcz solny, poprzez który oddziałują na komórki nerwowe, zmniejszając ich pobudliwość. 

Zabiegi z użyciem borowiny

W uzdrowiskach wykonuje się różnorodne zabiegi z użyciem borowiny (torfu): 

• kąpiele borowinowe, solankowo-borowinowe, perełkowo-borowinowe, kąpiele w zawiesinie borowinowej, 
• zawijania lub okłady borowinowe ogólne i miejscowe, 
• fasony borowinowe, 
• nasiadówki, 
• jontoforezę, 
• tampony borowinowe, 
• zabiegi odnowy biologicznej. 

Borowina to peloid zawierający znaczne ilości składników mineralnych, takich jak magnez, wapń, potas, sód, fluor, brom, związki krzemu, glinu i żelaza oraz związki organiczne, w tym ligniny, pektyny, bituminy (żywice, woski, sterydy) celulozy i kwasy huminowe. Torf działa rozgrzewająco i rozluźniająco, ma też właściwości bakteriobójcze, przeciwzapalne i immunostymulujące. Borowina oddziałuje na układ hormonalny poprzez stymulację wydzielania wielu hormonów, a w szczególności hormonów jajnikowych i nadnerczowych. 

Zabiegi z użyciem gazów leczniczych

Gazy lecznicze to kolejne surowce wykorzystywane w balneoterapii. Do kopalin balneologicznych należą siarkowodór, radon, dwutlenek węgla, tlen i ozon. Gazy te rozpuszczane są w wodzie w odpowiednim stężeniu. Wykonuje się z nich kąpiele: 

• siarkowodorowe, 
• w dwutlenku węgla, 
• w mieszance tlenowo-ozonowej, 

Przenikający przez skórę gaz rozszerza naczynia krwionośne, dzięki czemu reguluje ciśnienie tętnicze krwi i pracę serca. Kąpiel z użyciem gazów leczniczych przyspiesza metabolizm, poprawia krążenie krwi oraz zwiększa odżywienie tkanek. 

Wskazania i przeciwwskazania do zabiegów balneologicznych

Celem zabiegów balneologicznych jest zmniejszenie dolegliwości bólowych oraz poprawa jakości życia. Zabiegi balneologiczne mogą być stosowane wspomagająco w leczeniu wielu schorzeń. Zaleca się je w chorobach reumatycznych, chorobach zwyrodnieniowych kręgosłupa i schorzeniach dermatologicznych. Wskazania do terapii balneologicznych przedstawia poniższa tabela:

Nie każdy może korzystać z zabiegów balneologicznych. Są one przeciwwskazane u osób z: 

• chorobą nowotworową, 
• ostrymi infekcjami, 
• stanami po świeżych urazach, 
• gorączką, 
• zaburzeniami rytmu serca, 
• gruźlicą, 
• zaawansowaną niewydolnością serca, 
• zaawansowaną miażdżycą naczyń, 
• niewydolnością oddechową, 
• nadczynnością tarczycy, 
• nieleczonym nadciśnieniem tętniczym, 
• niektórymi chorobami psychicznymi, 
• ciężkimi chorobami o przebiegu ogólnym, 
• w ciąży. 

Bibliografia: 

1. Drobnik J., Malcewicz M., Józefowski P., Kurpas D., Steciwko A., Medycyna uzdrowiskowa – współczesne lecznictwo uzdrowiskowe w Polsce, Family Medicine & Primary Care Review 2011, 13, 1: 103-108. 
2. Fernandez-Gonzalez M., Fernandez-Lao C., Martin-Martin L., Gonzalez-Santos A., Lopez-Garzon M., Ortiz-Comino L., Lozano-Lozano M., Therapeutic Benefits of Balneotherapy on Quality of Life of Patients with Rheumatoid Arthritis: A Systematic Review, International Journal of Environmental Research Public Health 2021, 18. 
3. Rudnik E., Pułyk K., Boniek-Poprawa D., Obszański B., Kleinrok A., Wpływ zabiegów balneologicznych i hydroterapii na wartość ciśnienia tętniczego skurczowego i rozkurczowego, Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie 2014, 4, 334-342.