Najczęstsze choroby odbytu – przyczyny, objawy i leczenie

Choroby odbytu to grupa schorzeń, z którymi pacjenci niechętnie zgłaszają się do lekarza. Guzki krwawnicze, przetoki i szczeliny odbytu oraz żylaki odbytu to tylko jedne z wielu patologicznych zmian w obrębie końcowego odcinka układu pokarmowego. Mogą one dawać charakterystyczne objawy w postaci swędzenia odbytu, krwawienia i problemów z wypróżnianiem. Szybkie podjęcie leczenia chorób odbytu daje dużą szansę na zapobiegnięcie ich powikłaniom.

Co to jest odbyt?

Odbyt to końcowy odcinek przewodu pokarmowego, który bierze udział w procesie defekacji. W budowie anatomicznej odbytu wyróżnia się zwieracz wewnętrzny odbytu będący mięśniem gładkim niezależnym od naszej woli oraz możliwy do kontrolowania zwieracz zewnętrzny odbytu.

Najczęstsze choroby odbytu

Choroby odbytu są grupą schorzeń, stanowiącą pewien rodzaj tabu. W obrębie odbytu mogą pojawić się różne nieprzyjemne dolegliwości, takie jak swędzenie, ból i krwawienie. Mimo to wiele osób lekceważy te objawy i nie zgłasza się do lekarza. Tymczasem zwlekanie z wizytą u proktologa, czyli potocznie mówiąc lekarza od odbytu, może prowadzić do dalszego rozwoju choroby i wystąpienia jej powikłań.

Do najbardziej powszechnych chorób odbytu należą:

• choroba hemoroidalna,
• szczelina odbytu,
• przetoka odbytu,
• guzki odbytu,
• kłykciny kończyste,
• żylaki odbytu,
• rak odbytu,
• wypadanie odbytu.

Jednym z najczęstszych objawów występujących w chorobach odbytu jest swędzenie odbytu. Zwykle ulega ono nasileniu w nocy i towarzyszy mu pieczenie okolic odbytu. Świąd odbytu jest charakterystycznym symptomem choroby hemoroidalnej, szczelin i przetok odbytu, wypadania odbytnicy oraz niewydolności mięśni zwieraczy.

Choroba hemoroidalna

Choroba hemoroidalna to najczęstsze schorzenie okolic odbytu. Hemoroidy są strukturami, które fizjologicznie występują w ciele człowieka. Jeśli dojdzie do ich powiększenia, pojawiają się nieprzyjemne dolegliwości w postaci swędzenia odbytu, obecności świeżej krwi  i śluzu w stolcu oraz uczucia niepełnego wypróżnienia. Krwawienie jest objawem, który powinien skłonić chorego do udania się do lekarza.

Wyróżnia się IV stopnie choroby hemoroidalnej. W I stopniu guzki są bezbolesne, nie wypadają z kanału odbytu, ale delikatnie krwawią. W II stopniu, w czasie wypróżnienia guzki wypadają na zewnątrz, ale cofają się; chory odczuwa swędzenie. W III stopniu, po wypadnięciu guzków, muszą być one odprowadzone ręcznie. W stopniu IV samodzielne odprowadzenie guzków jest niemożliwe.

Hemoroidy w początkowym stadium choroby można leczyć zapobiegawczo za pomocą maści, kremów i czopków, które zmniejszają stan zapalny. Zaawansowane stadium wymaga przeprowadzenia operacji. Może to być m.in. założenie gumowych opasek na hemoroidy, koagulacja laserowa lub krioterapia. Wycięcie hemoroidów nazywane jest hemoroidektomią.

Przetoka odbytu

Przetoka okołoodbytnicza to choroba, w której powstaje kanał między odbytem a skórą wokół odbytu. Jej pierwszym stadium, czyli ostrą fazą, jest ropień. Przyczyną tworzenia się ropni i przetok okołoodbytniczych jest zakażenie bakteryjne. Zmiany te częściej powstają u osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego czy rakiem odbytnicy i odbytu. Czynnikiem ryzyka są także przeprowadzone interwencje chirurgiczne w okolicy okołoodbytniczej. Częstość występowania przetok wynosi osiem przypadków na 100 000 osób. Szczyt zapadalności przypada na wiek 40-50 lat. Kobiety chorują dwa razy częściej niż mężczyźni.

Przetoka odbytu – objawy

Jak wygląda przetoka odbytu? Najczęściej jest to niewielki otwór, z którego obserwuje się wyciek ropny lub śluzowy. Inne objawy przetoki odbytu to: ból odbytu nasilający się w czasie kaszlu lub parcia oraz swędzenie i pieczenie odbytu.

Diagnostyka przetoki odbytu

Diagnostyka przetoki odbytniczej obejmuje badanie per rectum oraz anoskopię, za pomocą której ocenia się kanał odbytu i rozpoznaje ujście wewnętrzne przetoki. Wśród innych stosowanych metod wymienia się ultrasonografię przezodbytniczą, rezonans magnetyczny i tomografię komputerową. Leczenie przetoki odbytniczej jest zróżnicowane. Kanał przetoki może być rozcinany (fistulotomia) lub cała przetoka jest wycinana (fistulektomia). Do nowych metod leczenia należą: wstrzykiwanie kleju tkankowego oraz umieszczanie w kanale przetoki specjalnej zatyczki.

Rak odbytu

Rak odbytu to rzadki nowotwór przewodu pokarmowego, który najczęściej pojawia się u osób po 60. roku życia. Do czynników ryzyka zachorowania zalicza się:

• przebyte infekcje wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV),
• obniżoną odporność immunologiczną u osób z HIV,
• dużą liczbę partnerów seksualnych,
• obecność żylaków odbytu, szczelin i przetok odbytu,
• palenie papierosów,
• raka szyjki macicy i pochwy w wywiadzie,
• czynniki genetyczne.

Wyróżnia się dwa rodzaje raka odbytu: rak kanału odbytu oraz rak brzegu odbytu. Najczęstszym typem histopatologicznym raka kanału odbytu jest rak płaskonabłonkowy, rzadziej występują gruczolakoraki, raki drobnokomórkowe i raki niezróżnicowane. Raki brzegu odbytu są nowotworami skóry. Głównym objawem raka odbytu jest krwawienie z odbytu. Zazwyczaj chory może palpacyjnie wyczuć guza w okolicy odbytu. Dodatkowo pojawia się świąd i pieczenie, a w zaawansowanym stadium choroby ból miednicy i ból krocza.

Diagnostyka raka odbytu

Diagnostyka raka odbytu opiera się na badaniu palpacyjnym oraz ocenie regionalnych węzłów chłonnych. W celu postawienia diagnozy wykonuje się dodatkowo badanie histopatologiczne. Przy podejrzeniu obecności przerzutów przeprowadza się badania obrazowe: ultrasonografię i tomografię komputerową jamy brzusznej, rezonans magnetyczny i tomografię komputerową miednicy oraz badanie rentgenograficzne klatki piersiowej.

Leczenie raka odbytu

W leczeniu płaskonabłonkowego raka kanału odbytu stosuje się radiochemioterapię. Operacje chirurgiczne przeprowadza się jedynie u pacjentów, u których wystąpił nawrót choroby. W raku płaskonabłonkowym brzegu odbytu leczeniem z wyboru jest resekcja guza, a w skrajnych przypadkach wycięcie odbytu i odbytnicy.

Bibliografia:

1. Konrad Wroński, „Rak kanału odbytu – opis przypadku”, Nowa Med 2015; 22(3): 90-92.
2. Grzegorz Nawrocki, „Współczesne metody leczenia raka odbytu”, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVI, nr 8, 2013.
3. Paweł Grochowicz, Małgorzata Kołodziejczak, Andrzej Ziembikiewicz: „Choroby odbytu, odbytnicy i jelita grubego. Poradnik dla lekarzy i pacjentów”. Wyd. II. Borgis, Warszawa 2010.str:115-125.
4. Aneta Obcowska, Małgorzata Kołodziejczak, „Choroba hemoroidalna – współczesne poglądy na temat etiopatogenezy oraz metod leczenia. Przegląd piśmiennictwa”, Nowa Med 2016; 23(2): 61-76.