Neuroleptyki – wskazania, rodzaje oraz działanie leków przeciwpsychotycznych. Jakie zaburzenia się nimi leczy?

Neuroleptyki wykorzystywane są w leczeniu różnego rodzaju psychoz. Ich działanie opiera się na modulowaniu receptorów znajdujących się na terenie ośrodkowego układu nerwowego.

Neuroleptyki zostały po raz pierwszy opisane w latach 50. ubiegłego wieku. Pierwszym z nich był środek anestetyczny (służący do usypiania) o nazwie chlorpromazyna. Z racji działania uspokajającego wykorzystywano go w leczeniu chorób o podłożu psychiatrycznym.

Rodzaje neuroleptyków

Obecnie środki neuroleptyczne dzieli się na dwa rodzaje: neuroleptyki atypowe i klasyczne. Atypowe są na ogół lepiej tolerowane przez organizm, rzadko dają skutki uboczne, dlatego uznaje się je za bezpieczniejsze. Zalicza się do nich m.in: klozapinę, arypiprazol, kwetiapinę, amisulpryd, zotepinę, sertindol oraz ziprasidon. Z kolei przyjmowanie klasycznych wiąże się z dużym ryzykiem występowania skutków ubocznych o szerokim spektrum. Najczęściej stosowanymi lekami z tej grupy są: chloropromazyna, droperidol, sulpiryd, lewomepromazyna oraz haloperidol. Wspomniane środki mogą wywoływać objawy pozapiramidowe, w tym problemy z poruszaniem się, sztywność mięśniową lub spowolnienie. Środki przeciwpsychotyczne przyjmuje się doustnie w formie tabletek lub roztworu bądź też w postaci zastrzyków podawanych domięśniowo. Niezaprzeczalną zaletą tej drugiej metody jest przedłużony czas działania leku.

Działanie neuroleptyków

Neuroleptyki klasyczne stosowane w depresji, nerwicach oraz innych schorzeniach o podłożu psychiatrycznym wpływają na receptory dopaminergiczne D2 w różnych strukturach tkanki mózgowej. Ich działanie polega na blokowaniu tych receptorów, co sprawia, że poziom dopaminy w mózgu znacznie się obniża. Nieco inaczej wygląda działanie neuroleptyków atypowych, które wywierają również wpływ na niektóre z receptorów adrenergicznych, cholinergicznych, serotoninergicznych oraz histaminergicznych (są to najliczniejsze rodzaje układów transmisyjnych w mózgu). Takie szerokie działanie wiąże się z ograniczeniem skutków ubocznych tych neuroleptyków. Przede wszystkim blokowanie receptorów serotoninergicznych z rodzaju 5-HT2A w szlaku nigrostriatalnym (szlak w mózgu, w którym wydzielana jest dopamina) wpływa na wzmożenie aktywności neuroprzekaźników dopaminergicznych, co zmniejsza objawy pozapiramidowe.

Jakie są wskazania do przyjmowania neuroleptyków?

Rodzaj i dawkę neuroleptyku dobiera lekarz w oparciu o objawy oraz szczegółowy wywiad lekarski. Mają szerokie zastosowanie i mogą być skuteczne w przebiegu leczenia różnego rodzaju psychoz – schizofrenii (zarówno postaci przewlekłej, jak i ostrej), choroby afektywnej dwubiegunowej (głównie manii), zaburzeń schizoafektywnych oraz depresji psychotycznej. Innym zastosowaniem neuroleptyków jest leczenie zaburzeń lękowych oraz bezsenności. Do najczęstszych przeciwwskazań do przyjmowania neuroleptyków zalicza się m.in.: padaczkę, choroby tarczycy, chorobę Parkinsona, uszkodzenia nerek, schorzenia kardiologiczne, zaburzenia czynności wątroby oraz przerost prostaty.

Skutki uboczne przyjmowania neuroleptyków

Klasyczne leki neuroleptyczne mogą powodować skutki uboczne o różnym stopniu nasilenia. Ryzyko pojawienia się powikłań jest kwestią bardzo indywidualną i zależy od wrażliwości receptorów na podawany lek. Wzrasta, gdy osoba chora przyjmuje dodatkowo leki mające wpływ na inny rodzaj receptorów adrenergicznych (spadki ciśnienia) czy histaminowych (uczucie senności i zmęczenia). Do typowych i najczęściej występujących skutków ubocznych stosowania neuroleptyków zalicza się męczliwość, zaburzenia koncentracji i pamięci, bóle głowy, wysypki skórne, zaparcia, biegunki, ślinotok, nadwrażliwość oczu na promieniowanie słoneczne, sedację, przyrost masy ciała, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia potencji i libido, złośliwy zespół neuroleptyczny, zaburzenia metaboliczne oraz hiperprolaktynemię (u kobiet może skutkować zaburzeniem cyklu miesiączkowania). Osobną grupą skutków ubocznych są objawy pozapiramidowe – ruchy mimowolne, dystonia (co uwidacznia się pod postacią wyginania i skręcenia kończyn), dyskineza (nieskoordynowane ruchy kończyn lub całego ciała), akatyzja (potrzeba bycia w ciągłym ruchu) oraz drżenie mięśniowe. Często obserwuje się również wzmożone napięcie mięśniowe oraz spowolnienie ruchowe.