Neurony lustrzane – rola w funkcjonowaniu społecznym

Neurony lustrzane to komórki nerwowe, które aktywizują się zarówno w czasie procesów postrzegania, jak i wykonywania konkretnej czynności. Naukowcy  uważają, że odkrycie systemu tych neuronów jest przełomem w wyjaśnianiu podłoża społecznych zdolności człowieka, w tym umiejętności rozumienia innych, ich naśladowania, a także empatii i efektywnej komunikacji. W psychologii wielu zwolenników ma również teoria dotycząca kluczowej roli zaburzeń funkcji neuronów lustrzanych w rozwoju autyzmu.

Czym są neurony lustrzane?

Neurony lustrzane są rodzajem komórek nerwowych, które zmieniają swoją aktywność w odpowiedzi na określone działanie (np. wykonanie ruchu kończyny lub wykrzywienie twarzy w reakcji na nieprzyjemny bodziec) niezależnie od tego, czy wykonywane jest ono osobiście, czy zaobserwowane u innego osobnika. Stanowi to kluczową cechę, która odróżnia je od innych neuronów, aktywowanych albo podczas wykonywania jakiejś czynności, albo na skutek zauważenia tej czynności u innych, ale nie w obu przypadkach.

Funkcje lustrzanych neuronów

Odkrycie neuronów lustrzanych, które nastąpiło na początku lat 90. XX wieku, uznawane jest za istotny krok ku zrozumieniu sposobu, w jaki inicjujemy własne działania oraz obserwujemy i interpretujemy działania podejmowane przez innych.

Od czasu pierwszych badań w tym obszarze, lustrzane neurony stały się przedmiotem zainteresowania naukowców, którzy chcieli za pomocą tego zjawiska wyjaśniać mechanizmy stojące za określonymi zachowaniami ludzi w społeczności, szczególnie tymi związanymi z empatią i naśladowaniem osób żyjących w tym samym środowisku. Jakie funkcje mogą pełnić neurony lustrzane w opinii badaczy?

Neurony lustrzane a rozumienie i przewidywanie zachowań innych

Jedna z teorii związanych z neuronami lustrzanymi dotyczy ich roli w rozumieniu intencji działań innych. Obserwując wykonywaną przez kogoś czynność, dzięki systemowi tych specyficznych komórek nerwowych możemy uzyskać informacje zarówno o tym, jakie działanie jest wykonywane, jak i zrozumieć, dlaczego ktoś je podejmuje.

Dzieje się tak, ponieważ w naszym mózgu zachodzi „symulacja” zauważonych czynności – dochodzi do aktywacji tych samych neuronów, które zostały aktywowane u obserwowanej osoby. Opisana właściwość neuronów lustrzanych pozwala nam także (w niektórych okolicznościach) na przewidywanie działań, które zostaną podjęte przez tę osobę w następnej kolejności.

Neurony lustrzane a komunikacja interpersonalna

Neuronom lustrzanym przypisuje się również istotną rolę w komunikacji międzyludzkiej, zarówno słownej, jak i niewerbalnej. Dzięki nim przekazywanie informacji jest zautomatyzowane i usprawnione, ponieważ dużą część danych wysyłamy i odczytujemy w sposób podświadomy. Lustrzane neurony uczestniczą także w uczeniu się komunikacji przez dzieci – umożliwiają spontaniczny, automatyczny rozwój mowy na najwcześniejszych etapach życia.

Neurony lustrzane a emocje i empatia

Wiele badań potwierdza występowanie związku między aktywnością neuronów lustrzanych i odczuwaniem emocji oraz empatią.

W jednym z eksperymentów naukowcy udowodnili, że na skutek ekspozycji na nieprzyjemny zapach uruchamiane są neurony lustrzane przedniej części wyspy – te same, które aktywują się, gdy badane osoby oglądają krótkie filmiki przedstawiające osoby z mimiką twarzy wskazującą na obrzydzenie. Podobne efekty uzyskano w odniesieniu do percepcji bólu – odczuwanie bólu aktywowało te same neurony, co obserwacja bliskiej osoby, która go doświadczała.

W badaniach wykazano także, że u osób, które na podstawie ankiet samooceny można określić jako bardziej empatyczne, neurony lustrzane ulegają silniejszej aktywacji.

Przez wielu naukowców neurony lustrzane uznawane są jeden z najważniejszych mechanizmów, który pozwala ludziom żyć w społeczności i pomaga dostosować się do jej wymagań. Dzięki temu, że ich działanie jest niezależne od woli i automatyczne nie musimy zawsze świadomie analizować, co osoby wokół nas robią, dlaczego podejmują dane działanie i co czują – często po prostu to wiemy.

Neurony lustrzane w autyzmie

Odkrycia związane z neuronami lustrzanymi wywołały ogromne zainteresowanie naukowców badających mechanizmy odpowiedzialne za rozwój autyzmu. Badacze zauważyli, że rodzaje zaburzeń występujących w przebiegu choroby dobrze odzwierciedlają funkcje przypisywane systemowi tych komórek nerwowych.

Na przestrzeni ostatnich lat wielu zwolenników zdobyła teoria dotycząca kluczowej roli neuronów lustrzanych w powstawaniu objawów autyzmu – zaburzeń związanych z zachowaniami społecznymi, procesami poznawczymi i komunikacją.

Temat nadal budzi kontrowersje, a wyniki badań na razie nie pozwalają na jednoznaczne przypisanie tym specyficznym komórkom nerwowym „winy” za powstawanie autyzmu. Choć dysfunkcja układu neuronów lustrzanych faktycznie może mieć udział w rozwoju zaburzeń, to z dużym prawdopodobieństwem istnieją też inne przyczyny schorzenia. Sprowadzenie złożonego problemu do jednego czynnika odpowiedzialnego za jego występowanie może utrudnić pełne zrozumienie mechanizmów uczestniczących w rozwoju autyzmu.

Bibliografia:

1. American Psychological Association APA Dictionary of Psychology.
2. Kliner J. M., Lemon R. N. (2013) What We Know Currently about Mirror Neurons, Current Biology, 23(23): R1057-R1062.
3. Acharya S., Shukla S. (2012) Mirror neurons: Enigma of the metaphysical modular brain, Journal of Natural Science, Biology and Medicine, 3(2): 118-124.
4. Rostkowski J., Rostkowska T. (2014) Rola systemów lustrzanych neuronów w rozwoju języka i komunikacji interpersonalnej, Psychologia Rozwojowa 19(2): 49-65.
5. Saffin J., Tohid H. (2016) Walk like me, talk like me. The connection between mirror neurons and autism spectrum disorder, Neurosciences 21(2): 108-119.