Nietolerancja laktozy to zaburzenie wynikające ze spadku aktywności lub braku enzymu laktazy, odpowiedzialnego za rozkład laktozy – dwucukru powszechnie występującego w mleku i jego przetworach. Jeśli cierpisz na dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego po zjedzeniu nabiału, to mogą być objawy nietolerancji laktozy. U kogo najczęściej pojawia się „uczulenie na laktozę”, jakie testy należy wykonać, aby potwierdzić diagnozę i czy nietolerancja laktozy oznacza rezygnację ze wszystkich produktów mlecznych?
Nietolerancja laktozy – co to jest?
Nietolerancja laktozy to wg definicji występowanie objawów klinicznych związanych z dysproporcją między ilością spożytej z żywnością laktozy a możliwością jej strawienia i wchłonięcia w jelicie. Laktoza, czyli tzw. cukier mleczny to organiczny związek z grupy węglowodanów, zbudowany z glukozy i galaktozy. W produktach spożywczych znajdziemy ją w mleku, jogurtach, kefirach, maślankach, serach żółtych, białych i topionych oraz w lodach. Aby pełnić swoje funkcje w organizmie, laktoza musi zostać rozłożona przez enzym laktazę.
Przyczyny i rodzaje nietolerancji laktozy
Enzym laktaza jest najbardziej aktywny w okresie niemowlęcym, ponieważ to mleko matki jest jedynym pokarmem dla dziecka. Wraz z dorastaniem aktywność laktazy zmniejsza się o nawet 1/10 początkowej wartości. U niektórych osób aktywność laktazy zanika całkowicie, prowadząc do hipolaktazji dorosłych czyli pierwotnego niedoboru laktazy. Niedobór laktazy może być też wrodzony i jest to tzw. alaktazja (schorzenie niezwykle rzadkie) lub nabyty, wywołany różnymi chorobami, np. celiakią, zespołem krótkiego jelita, mukowiscydozą, chorobą Durhinga, chorobą Leśniowskiego-Crohna lub przyjmowaniem leków takich jak antybiotyki i kwas acetylosalicylowy.
Objawy nietolerancji laktozy u dorosłych
Jeżeli organizm produkuje zbyt mało laktazy lub wcale jej nie wytwarza, cukier mleczny nie jest w wystarczającym stopniu rozkładany, zalega w przewodzie pokarmowym, a bakterie jelitowe fermentują laktozę do gazów i kwasów, które są przyczyną powstawania:
- bólów brzucha,
- nudności i wymiotów,
- wzdęcia,
- gazów,
- biegunek,
- przelewania w jamie brzusznej.
Powstające w procesie fermentacji krótkołańcuchowe kwasy organiczne (kwas mlekowy, octowy, propionowy, masłowy) podrażniają błonę śluzową jelita i przyspieszają perystaltykę, co w połączeniu z przewlekłymi biegunkami może skutkować niedożywieniem i odwodnieniem organizmu. Objawy skórne takie jak pokrzywka, wysypka czy atopowe zapalenie skóry nie są charakterystyczne dla nietolerancji laktozy, natomiast mogą pojawić się w przypadki alergii na mleko krowie.
Warto wiedzieć, że im większa dawka laktozy w zjedzonym produkcie, tym bardziej nasilone będą objawy, dlatego wiele osób rezygnuje z produktów mlecznych. Dyskomfort jest zbyt duży i utrudnia codzienne funkcjonowanie. Jeśli jednak wykluczamy nabiał, a nietolerancję laktozy nie potwierdziliśmy badaniami, pozbawiamy się wielu wartościowych produktów. Ponadto występujące objawy niedoboru laktazy są niespecyficzne i wcale nie muszą wskazywać na niedobór enzymu.
Objawy nietolerancji laktozy u noworodków i niemowląt
U dzieci mogą występować następujące rodzaje nietolerancji:
- wrodzony niedobór laktazy – objawy obserwuje się wkrótce po spożyciu mleka matki, nietolerancja prowadzi do zahamowania wzrostu,
- rozwojowy niedobór laktazy – występuje u wcześniaków urodzonych poniżej 34. tygodnia ciąży,
- wtórny niedobór laktazy – pojawia się w wyniku przebytych chorób.
Objawy nietolerancji laktozy u dzieci są takie same jak u dorosłych. Pojawia się biegunka, wzdęcia, bóle brzucha, kolka, mdłości. Nie mniej jednak dolegliwości ze strony układu pokarmowego u wielu dzieci są zjawiskiem fizjologicznym, nie muszą więc świadczyć o nietolerancji laktozy. Wynika to z faktu, iż przewód pokarmowy dziecka cały czas się kształtuje i czasem ma problemy z trawieniem.
Nietolerancja laktozy a alergia i uczulenie na laktozę
Wiele osób określa nietolerancję laktozy jako alergię na laktozę lub uczulenie na laktozę. Są to błędne sformułowania. Alergia pokarmowa jest wywoływana przez czynniki immunologiczne i prowadzi do powstania przeciwciał, których zadaniem jest unieszkodliwianie alergenów. W przypadku nietolerancji laktozy taka sytuacja nie występuje.
O alergii możemy mówić, jeśli czynnikiem wyzwalającym objawy jest białko mleka krowiego. W nietolerancji laktozy czynnikiem powodującym wystąpienie niepożądanych objawów jest dwucukier. Ze względu na fakt, iż symptomy nietolerancji laktozy i alergii na mleko są bardzo podobne, tylko odpowiednia diagnostyka pomoże w poznaniu źródła dolegliwości.
Nietolerancja laktozy – badania
Do postawienia diagnozy konieczny jest dokładny wywiad lekarski obejmujący występowanie objawów, stosowaną dietę i obraz kliniczny choroby. W diagnostyce nietolerancji laktozy wykonuje się następujące badania:
- Wodorowy test oddechowy. Jest to pomiar stężenia wodoru w powietrzu wydechowym po spożyciu laktozy. U osoby zdrowej praktycznie nie obserwuje się wodoru w powietrzu wydychanym. U osób z nietolerancją laktozy fermentacja dwucukru w jelicie grubym powoduje powstawanie gazów. O nietolerancji świadczy wynik wyższy niż 20 ppm,
- Test tolerancji laktozy z krwi. Pacjentowi pobiera się krew i bada stężenie glukozy po spożyciu laktozy. Niewielki wzrost stężenia glukozy może świadczyć o nietolerancji,
- Biopsja jelita cienkiego. W tym badaniu wykonuje się pomiar stężenia laktazy, maltazy i cukrazy. Obniżona aktywność laktazy wskazuje na nietolerancję. Stosunek laktazy do sukrazy wykorzystywany jest w określeniu rodzaju nietolerancji,
- Testy genetyczne. Są pomocne w odróżnianiu pierwotnego i wtórnego niedoboru laktazy, a także alergii i nietolerancji laktazy. Tolerancję bądź nietolerancję laktozy warunkuje kilkanaście polimorfizów genu LCT; dla populacji polskiej są to przede wszystkim polimorfizmy w pozycji -13910 oraz -22018.
Leczenie nietolerancji laktozy
Leczenie nietolerancji pokarmowej opiera się, w zależności od przyczyny problemu, na redukcji lub eliminacji laktozy z diety. Jeśli laktoza musi być wyeliminowana całkowicie, należy zadbać o odpowiednią podaż wapnia z innych źródeł pokarmowych. Jeśli nietolerancja laktozy jest wynikiem choroby podstawowej, która upośledza wchłanianie składników odżywczych, wyleczenie danego schorzenia zapobiega konieczności eliminacji laktozy z diety. Tylko wrodzony niedobór laktazy jest bezwzględnym wskazaniem do diety bezlaktozowej.
Jeśli u dziecka zostanie stwierdzona nietolerancja laktozy, lekarz podejmuje decyzję o leczeniu. W przypadku niemowląt leczenie polega na doborze odpowiedniego mleka modyfikowanego bezlaktozowego. Gdy dziecko spożywa już stałe pokarmy, wyklucza się z nich produkty z laktozą. Po pewnym czasie można wprowadzić laktozę w niewielkiej ilości, by sprawdzić, jak zareaguje organizm. Tolerancja produktów z laktozą jest sprawą bardzo indywidualną.
Bibliografia:
- Z. Zdrojewicz, K. Zyskowska, and S. Wasiuk, “Laktoza zawarta w lekach a nietolerancja laktozy – fakty i mity”, Pediatr Med Rodz, vol. 14, no. 3, pp. 261–266, 2018.
- Urszula Rychlik and Andrzej Marszałek, “Nietolerancja laktozy – współczesny stan wiedzy”, Diagnostyka Labolatoryjna, vol. 49, no. 1, pp. 71–73, 2013, doi: 10.1111/j.1365-2036.2007.03557.
- Paweł Zatwarnicki, “Nietolerancja laktozy – przyczyny, objawy, diagnostyka”, Piel. Zdr. Publ. , vol. 4, no. 3, pp. 273–276, 2014.
- E. Mądry, B. Krasińska, J. Walkowiak, and A.-R. Agnieszka, “Hipolaktazja, zespół złego wchłaniania laktozy, nietolerancja laktozy”, Fam. Med. Prim. Care Rev., vol. 13, no. 2, pp. 334–336, 2011.
Poleć ten artykuł koleżankom
Zobacz także
Podoba Ci się ten artykuł?
Powiązane tematy:
Polecamy
„Nie sztuka, a serce liczy się w tej pracy. Nasze osobiste znaczenie, które nadajemy obrazowi”. O terapeutycznej mocy fotografii mówi Joanna Szeluga
„Przed diagnozą maskowałam się, chciałam się dostosowywać, a i tak nigdy mi się nie udawało” – mówi Katarzyna Zwolska-Płusa z fundacji Dziewczyny w Spektrum
„Dziś wiem, jak bardzo odłączone od siebie i swoich ciał są osoby zmagające się z ortoreksją. To nie ma prawa skończyć się dobrze” – mówi Ola
