Rak brodawki Vatera – przyczyny, objawy, leczenie

Rak brodawki Vatera jest rodzajem nowotworu złośliwego zlokalizowanego w miejscu ujścia dróg żółciowych i przewodów trzustkowych do dwunastnicy. Powiększanie się nowotworu brodawki Vatera może prowadzić do zablokowania dróg żółciowych. Na czym polega diagnostyka i leczenie raka brodawki Vatera? Jakie rokowania mogą mieć pacjenci z tą chorobą?

Co to jest rak brodawki Vatera?

Brodawka Vatera jest strukturą układu pokarmowego. Znajduje się w miejscu, gdzie drogi żółciowe wątroby łączą się z przewodem trzustkowym i uchodzą do początkowego odcinka jelita cienkiego (czyli dwunastnicy). Rak brodawki Vatera jest rzadkim typem nowotworu złośliwego powstającego w obszarze okołobrodawkowym.

Przyczyny raka brodawki Vatera

Proces nowotworowy w przebiegu raka rozpoczyna się od zmian w DNA, które skutkują niekontrolowanym namnażaniem się nieprawidłowych komórek odpornych na normalne procesy usuwania ich przez organizm. Wzrost dużej liczby takich komórek doprowadza do powstawania guza, który może naciekać i niszczyć prawidłowe tkanki organizmu.

Wśród czynników predysponujących do wystąpienia procesu nowotworowego w obrębie brodawki Vatera należy wymienić zespół polipowatości rodzinnej – uwarunkowane genetycznie schorzenie, które może zwiększyć prawdopodobieństwo rozwoju tego raka nawet 200-krotnie.

W porównaniu do tej choroby, inne czynniki w mniej istotny sposób wiążą się z ryzykiem powstawania zmian. Rozpoznania raka brodawki Vatera dokonuje się częściej wśród osób powyżej 70. roku życia. Więcej przypadków odnotowuje się wśród mężczyzn niż wśród kobiet.

Objawy raka brodawki Vatera

Objawy raka brodawki Vatera przypominają w dużym stopniu dolegliwości, których doświadczają pacjenci z innymi chorobami dróg żółciowych. Symptomy tego nowotworu najwyraźniej zaznaczone są, gdy guz zablokuje światło tych przewodów. U pacjentów można wtedy zaobserwować:

• żółtaczkę – zażółcenie skóry i białkówki oczu,
• bóle brzucha,
• nudności i wymioty,
• brak apetytu,
• utratę masy ciała,
• krwawienie z odbytu.

Diagnostyka raka brodawki Vatera

W celu rozpoznania raka brodawki Vatera wykonuje się przede wszystkim biopsję oraz badania obrazowe.

Biopsja polega na pobraniu niewielkich wycinków tkanki do badania laboratoryjnego. Próbki uzyskuje się najczęściej podczas gastroduodenoskopii (wziernikowania żołądka i dwunastnicy). W tym badaniu rurka zakończona kamerą wprowadzana jest przez jamę ustną do dwunastnicy (początkowego odcinka jelita cienkiego). Następnie z okolicy brodawki Vatera pobiera się wycinki tkanek. Na podstawie analizy laboratoryjnej próbek można wykryć obecność komórek nowotworowych i opisać ich cechy charakterystyczne, które mają wpływ na sposób leczenia oraz na rokowania.

W diagnostyce raka brodawki Vatera czasami wskazane jest wykonanie procedury nazywanej endoskopową cholangiopankreatografią wsteczną (ECPW). W tym badaniu podczas wziernikowania lekarz podaje kontrast do dróg żółciowych. Następnie pod wpływem promieniowania rentgenowskiego uwidoczniane są blokady, które mogą powstawać na skutek obecności powiększającego się nowotworu brodawki Vatera (lub z innych przyczyn). Ta procedura pozwala także na wprowadzenie stentów udrażniających drogi żółciowe i przewody trzustkowe.

Do rozpoznania raka brodawki Vatera wykorzystuje się również badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa.

Leczenie raka brodawki Vatera

Po zapoznaniu się z wynikami badań diagnostycznych lekarz może zaproponować różne opcje leczenia raka brodawki Vatera, dostosowane do lokalizacji, rodzaju i stopnia zaawansowania zmian nowotworowych.

Zabieg operacyjny

Przeprowadzenie operacji możliwe jest u części pacjentów we wczesnym stadium zaawansowania raka brodawki Vatera. Wykonuje się wtedy operację Whipple’a, podczas której chirurg usuwa głowę trzustki, dwunastnicę (części jelita cienkiego, do której uchodzi brodawka Vatera), pęcherzyk żółciowy oraz fragment dróg żółciowych.

Chemioterapia i radioterapia

Przed lub po operacji niektórym pacjentom zaleca się dodatkowo leczenie w postaci chemioterapii, czasami w połączeniu z radioterapią. Ma ono na celu zwiększenie szans na usunięcie wszystkich komórek rakowych w czasie resekcji lub zniszczenie tych komórek nowotworowych, które mogły pozostać w organizmie po zabiegu.

Chemioterapia i radioterapia stanowią także podstawowe metody leczenia raka brodawki Vatera w przypadku, gdy zabieg operacyjny nie jest zalecany.

Rokowania w raku brodawki Vatera

Rokowania u pacjentów z rakiem brodawki Vatera w dużym stopniu zależą od typu komórek tworzących nowotwór, lokalizacji zmiany i obecności przerzutów do węzłów chłonnych. Przeżywalność pięcioletnią w przypadku braku zajęcia węzłów chłonnych ocenia się na 70-80 proc., a w przypadku przerzutów do tych struktur na 20-50 proc. Rokowania u osób z rakiem brodawki Vatera są generalnie lepsze niż w przypadku innych złośliwych nowotworów dróg żółciowych lub trzustki.

Inne zmiany w brodawce Vatera

Gruczolak brodawki Vatera jest łagodnym nowotworem, który może z czasem przejść w typ złośliwy. W badaniach obrazowych u pacjentów z tą zmianą obserwuje się zazwyczaj znacznie powiększoną brodawkę Vatera. Gruczolak zwykle nie daje żadnych objawów, jednak w przypadku, gdy dojdzie do zablokowania przewodów żółciowych może wystąpić m.in. żółtaczka.

Zapalenie brodawki Vatera widoczne w badaniu obrazowym wskazuje na występowanie choroby dróg żółciowych lub trzustki. Do określenia przyczyny tego zaburzenia wymagana jest szczegółowa diagnostyka.

Bibliografia:

1. Paluri R., Kasi A. (2020) Ampullary Cancer, StatPearls.
2. Mayo Clinic (2019) Ampullary cancer.
3. Nikolaidis P., Hammond N. A., Day K. i wsp. (2014) Imaging Features of Benign and Malignant Ampullary and Periampullary Lesions, Gastrointestinal Imaging, 34(3): 624-641.