Tyreotropina (TSH) – co to jest, wytwarzanie, funkcje, normy

Tyreotropina (TSH) jest hormonem odpowiedzialnym za kontrolę wydzielania hormonów tarczycy. Pośrednio wpływa na funkcje organizmu związane z metabolizmem białek, tłuszczów i węglowodanów. Badanie TSH trzeciej generacji to często zlecany test mający na celu ocenę pracy tarczycy. Wyniki badania TSH w połączeniu z oznaczeniami stężeń hormonów T3 i T4 są podstawą diagnostyki niedoczynności i nadczynności tego narządu.

TSH – co to jest tyreotropina?

Tyreotropina (TSH – Thyroid-Stimulating Hormone, hormon stymulujący tarczycę) jest hormonem białkowym wytwarzanym w przednim płacie przysadki mózgowej. Odpowiada za kontrolowanie ilości produkowanych i wydzielanych hormonów tarczycy – trójjodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4). Za ich pośrednictwem wpływa na procesy związane z metabolizmem białek, węglowodanów i tłuszczów oraz zużycie energii przez organizm. Zaburzenia w wydzielaniu tyreotropiny związane są z niedoczynnością oraz nadczynnością tarczycy.

Wytwarzanie i wydzielanie tyreotropiny

Tyreotropina wytwarzana jest w przysadce mózgowej i wydzielana z niej do krwi w odpowiedzi na zmniejszenie stężenia hormonów produkowanych przez tarczycę (T3 i T4).

Kontrolowanie uwalniania hormonów tarczycy zachodzi z udziałem trzech narządów:

• podwzgórza wydzielającego TRH, czyli hormon uwalniający tyreotropinę,
• przysadki, która pod wpływem TRH wydziela tyreotropinę (TSH),
• samej tarczycy, uwalniającej hormony T3 i T4 na skutek pobudzania przez TSH.

Wysokie stężenie T3 i T4 skutkuje hamowaniem wydzielania TRH, co zmniejsza uwalnianie tyreotropiny (TSH). Na skutek obniżenia poziomu TSH zmniejsza się wydzielanie hormonów tarczycy, dzięki czemu nie dochodzi do nagromadzenia się zbyt dużej ich ilości we krwi.

Funkcje tyreotropiny

Podstawową rolą tyreotropiny jest pobudzanie tarczycy do produkcji hormonów: tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3). Tyroksyna stanowi stabilny hormon o niedużej sile działania. W wyniku przemian zachodzących w tarczycy oraz we krwi powstaje z niej trójjodotyronina – substancja mająca znacznie większy wpływ na metabolizm człowieka.

Poprzez stymulację wydzielania hormonów T3 i T4, tyreotropina umożliwia im pełnienie swoich funkcji, do których należą:

• nasilenie procesów utleniania, zwiększenie zapotrzebowania na tlen (przede wszystkim w mięśniu sercowym i wątrobie) oraz podwyższenie produkcji ciepła – wszystkie te czynniki powodują zwiększenie wykorzystania energii (kilokalorii) przez organizm, dlatego zaburzenia w uwalnianiu T3 i T4 często wiążą się z trudnościami w utrzymaniu prawidłowej masy ciała,
• wpływ na przemiany węglowodanów: nasilenie wchłaniania glukozy i galaktozy z jelit oraz wzrost ich zużycia przez komórki, przyspieszenie rozkładu glikogenu w wątrobie (działanie T3 i T4 powoduje okresowe podwyższenie stężenia glukozy we krwi),
• przyspieszenie metabolizmu tłuszczów,
• nasilenie procesu tworzenia białek,
• u dzieci i młodzieży: przyspieszenie wzrostu.

Oprócz tego hormony tarczycy wytwarzane na skutek działania tyreotropiny wpływają na metabolizm układu szkieletowego. Ze względu na to, że podnoszą stężenie fosforanów i zmniejszają wchłanianie wapnia, w nadmiarze mogą zmniejszać masę kości.

Badanie i norma stężenia tyreotropiny

Oznaczenie stężenia tyreotropiny we krwi jest często pierwszym badaniem przeprowadzanym w celu oceny funkcji tarczycy. Aktualnie stosowanym w laboratoriach testem jest pomiar tyreotropiny (TSH) trzeciej generacji (L69 według Międzynarodowej Klasyfikacji Procedur Medycznych).

Jakie jest prawidłowe stężenie TSH? Norma poziomu tyreotropiny mieści się w przedziale 0,4-4 mlU/l.

W przypadku występowania nieprawidłowości w poziomie hormonów tarczycy, badanie TSH (w połączeniu z oznaczeniami T3 i T4) pozwala określić, czy mamy do czynienia z chorobą o charakterze:

• pierwotnym – spowodowanym uszkodzeniem i/lub zaburzeniami funkcji tarczycy,
• wtórnym – wywołanym problemami z przysadką produkującą TSH.

Nieprawidłowe stężenie tyreotropiny

Podwyższone stężenie tyreotropiny trzeciej generacji może świadczyć o:

• niedoczynności tarczycy związanej z brakiem wystarczającej odpowiedzi na TSH (np. w przebiegu choroby Hashimoto),
• przyjmowaniu zbyt małej dawki leków przez pacjenta chorującego na niedoczynność tarczycy,
• przyjmowaniu zbyt dużej dawki leków przez pacjenta ze stwierdzoną nadczynnością tarczycy,
• zaburzeniach wywołanych nieprawidłową pracą przysadki (np. obecności guza przysadki produkującego tyreotropinę),
• występowaniu rzadkiej choroby dziedzicznej związanej z brakiem prawidłowej odpowiedzi na hormony tarczycy.

Przyczynami obniżonego stężenia tyreotropiny mogą być:

• nadczynność tarczycy (najczęściej występujący typ to choroba Gravesa-Basedowa),
• nadmierna ilość przyjętych hormonów tarczycy przez pacjenta z niedoczynnością tego narządu,
• zbyt mała dawka leków u pacjenta z nadczynnością tarczycy,
• uszkodzenie przysadki mózgowej, skutkujące obniżeniem produkcji tyreotropiny.

Bibliografia:

1. Badowska-Kozakiewicz A. (2019) Fizjologia człowieka w zarysie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
2. National Institutes of Health (2020) TSH (Thyroid-stimulating hormone) Test, MedlinePlus.
3. American Association for Clinical Chemistry (2020) Thyroid-stimulating Hormone (TSH).