Wilcza jagoda – zatrucie może być problemem, ale są też preparaty na jej bazie

Wilcza jagoda jest rośliną niebezpieczną, ale i użyteczną. Jej związki aktywne z jednej strony są silnie trujące, z drugiej medycyna wykorzystuje ich właściwości przeciwbólowe i przeciwskurczowe. Jak rozpoznać wilczą jagodę, aby uniknąć zatrucia i w jakich preparatach można ją znaleźć? 

Pokrzyk wilcza jagoda – skąd ta nazwa? 

Wilcza jagoda znana była już od czasów starożytnych jako roślina trująca. Pierwszy człon swojej łacińskiej nazwy – Atropa belladonna pokrzyk zawdzięcza mitologicznej bogini przeznaczenia – Atropos, która według wierzeń przecinała nić życia. Drugi człon – belladonna (z włoskiego “piękna pani”) odnosi się do właściwości atropiny, która ma zdolność rozszerzania źrenic. Kobiety zakrapiały do oczu pokrzyk, co miało zwiększać ich atrakcyjność. 

Co ciekawe, polski odpowiednik nazwy rośliny – pokrzyk wilcza jagoda, ma zupełnie inną etymologię. Według niej, roślina wydaje rzekomy silny wrzask, gdy zostaje wyrwana (podobne magiczne właściwości przypisywano mandragorze). Natomiast wilcza jagoda odnosi się do wykorzystania owoców pokrzyku podczas trucia wilków w lasach. 

Jak wygląda wilcza jagoda? 

Pokrzyk to krzew dorastający do 150 cm wysokości. Gatunek ten pierwotnie pochodzi z Europy, Afryki Północnej i Azji w Wschodniej. W Polsce jest rośliną prawnie chronioną i występuje bardzo rzadko, a surowiec farmakologiczny pozyskuje się wyłącznie z roślin uprawianych. Jego naturalnym środowiskiem są obrzeża lasów, leśne poręby i zagajniki. 

Pokrzyk poznamy po jajkowatych lub eliptycznych liściach, zaostrzonych na końcach. Roślina kwitnie w czerwcu i lipcu na kolor brunatnofioletowy, jej kwiaty kształtem przypominają dzwoneczki. Owoce są słodkie w smaku, wielkości wiśni, bardzo często bywają mylone z czarnymi borówkami. Nie dojrzewają w tym samym czasie, więc na jednej gałązce zazwyczaj znajdują się zarówno dojrzałe fioletowoczarne jagody jak i zielone, niedojrzałe owoce. 

Zatrucie wilczymi jagodami 

Pokrzyk jest rośliną niezwykle niebezpieczną. Zawiera dużą ilość silnych substancji halucynogennych – atropiny, hioscyjaminy, skopolaminy i belladoniny. Wszystkie części rośliny (korzeń, kłącze, liście i owoce) zawierają alkaloidy i są trujące, ale największa zawartość znajduje się w dojrzałych owocach i zielonych liściach. Śmierć może spowodować zjedzenie 2-4 owoców przez dzieci lub ponad 10 przez dorosłych.  

Objawy zatrucia wilczymi jagodami wynikają z działania rośliny na centralny i obwodowy układ nerwowy. Objawy przedawkowania atropiny w potoczny i łatwy do zapamiętania sposób opisuje następujące zdanie: „Gorący jak zając, ślepy jak kret, suchy jak kość, czerwony jak burak i wściekły jak kura”. Symptomami zatrucia są: 

• Sucha, zaczerwieniona skóra 
• Gorączka 
• Rozszerzenie źrenic, niewyraźne widzenie 
• Suchość jamy ustnej i gardła, silne pragnienie i trudności w połykaniu 
• Stany lękowe, omamy, halucynacje, niepokój i pobudzenie, niespójna mowa
• Zaburzenia rytmu serca, tachykardia 
• Drgawki 
• Śpiączka 

Działanie toksyczne zazwyczaj pojawia się po 30-60 minutach od spożycia. Przy podejrzeniu zatrucia wilczą jagodą należy natychmiast udać się do lekarza lub wezwać pomoc. 

Wilcze jagody – zastosowanie 

W medycynie tradycyjnej pokrzyk wykorzystywany był w leczeniu różnych dolegliwości, w tym bólu głowy, bólów menstruacyjnych, w chorobie wrzodowej. Wilczą jagodę stosowano jako środek uspokajający, powstrzymujący skurcze oskrzeli w astmie i krztuścu oraz jako środek na przeziębienie i katar sienny. Maści z pokrzykiem używano w przypadku bólu stawów (reumatyzm), bólu nóg (rwa kulszowa) i bólu nerwów (nerwoból). Część z tych zastosowań została potwierdzona i pokrzyk nadal wykorzystywany jest jako surowiec farmakologiczny. 

Głównym składnikiem wilczej jagody wykorzystywanym w medycynie jest hioscyjamina, która zmniejsza napięcie mięśni gładkich i jest stosowana w lekach przeciwskurczowych i przeciwbólowych. 

Obecnie wyciąg z pokrzyku wilczej jagody znajdziemy w preparatach stosowanych w stanach skurczowych w obrębie jamy brzusznej, kolce żółciowej i nerkowej. Alkaloidy z pokrzyku medycyna wykorzystuje w leczeniu nadmiernej pobudliwości nerwowej, bólów głowy na tle naczyniowym, a także w bolesnym miesiączkowaniu i okresie menopauzy. Produkowana z pokrzyku atropina jest wykorzystywana przez okulistów. 

Na rynku dostępne są również preparaty z pokrzykiem (granulki, syropy, krople doustne, tabletki) łagodzące objawy przeziębienia z bólem gardła i kaszlem, stany zapalne gardła i migdałków, nieżyt górnych dróg oddechowych pochodzenia wirusowego i alergicznego, objawy grypy. Żele i maści z pokrzykiem stosowane są w dolegliwościach bólowych mięśni i stawów.

Bibliografia: 

[1] Waniakowa Jadwiga, “Pokrzyk wilcza jagoda-polskie nazwy gwarowe rośliny magicznej,” 2017. 

[2] Rita Paul i wsp. “An updated overview on Atropa belladonna L,” International Research Journal of Pharmacy, vol. 2, no. 11, p. 11-17, 2011. 

[3] Referowska-Chodak Ewa “Leśne pożytki w kontekście prawnej ochrony roślin lasów liściastych” Studia i Materiały CEPL w Rogowie, R. 16. Zeszyt 38 / 1 / 2014. 

[4] Hanine Almubayedh i wsp., “Clinical uses and toxicity of Atropa belladonna; an evidence based comprehensive retrospective review (2003-2017),” Bioscence Biotechnology Research Communication., p. 41-48, 2018. 

[5] M.R Lee, “Solanaceae IV: Atropa belladonna, Deadly Nightshade,” Royal College of Physicians of Edinburgh, p.77-84, 2007.