Jak powstaje zespół stresu pourazowego (PTSD)? Czy można go leczyć? 

Już Homer opisywał w „Odysei” traumatyczne sceny, które na jawie wdzierają się do głowy i wywołują poczucie winy. Tak właśnie wygląda zespół stresu pourazowego. Skala problemu jest poważna. Co trzecia osoba doznaje w życiu poważnego urazu psychicznego, a u 10-20 proc. tej grupy rozwija się PTSD, co stanowi 3-6 proc. populacji. Jak się on objawia? Czy można go leczyć?

Czym jest zespół stresu pourazowego? 

Zespół stresu pourazowego (ang. post-traumatic stress disorder, PTSD) ze względu na swój charakter, jest określany także innymi nazwami, m.in.: 

• żołnierskie serce, 
• szok granatu, 
• syndrom kobiety maltretowanej, 
• neuroza strachu, 
• zespół reakcji stresowej. 

I choć objawy towarzyszące zespołowi stresu pourazowego opisywano już w dziełach starożytnych, to na naukowe podejście trzeba było poczekać do XIX w. Obserwowano wówczas u walczących w wojnie secesyjnej traumę. Potem, po II wojnie światowej, Charcot zaczął badać wyraźny związek histerii z traumatycznymi doświadczeniami. Pierre Janet stwierdził natomiast, że trudne emocje zostają oddzielone od świadomości, a przez to nie sposób ich kontrolować. Pojawiają się nagle, bez udziału woli. 

W XXI w. zespół stresu pourazowego definiuje się jako złożone zaburzenia lękowe spowodowane przez silny stresor, który doprowadza do zmiany parametrów fizjologicznych organizmu (np. ciepłoty ciała) i do zaburzenia reakcji warunkowania strachu przez zmianę neurohormonalną i elektrofizjologiczną. 

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 zespół stresu pourazowego został ujęty w części „reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne” jako „F43.1 Zaburzenie stresowe pourazowe”. Jest to więc nieprawidłowość zdrowotna, która wymaga leczenia w jednakowym stopniu co dolegliwości somatyczne (ciała).  

Zespół stresu pourazowego u dzieci 

Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, PTSD dotyka nie tylko dorosłych. Znane są liczne przypadki zespołu stresu pourazowego u dzieci. Są to maluchy, które uczestniczyły w akcie terroru (np. strzelanina), przeżyły pożar, wypadek czy tragiczną w skutkach wichurę. Problem bywa także konsekwencją śmierci rodzica czy doświadczania przemocy w domu lub szkole. Dziecięca psychika jest bardzo wrażliwa, a przez to bardzo narażona na traumy. 

Złożony zespół stresu pourazowego 

Szczególną postacią omawianego schorzenia jest złożony zespół stresu pourazowego (ang. complex PTSD). Jego leczenie, diagnoza oraz objawy podstawowe są takie same, jak w przypadku typowego PTSD, jednak w tym przypadku mogą dodatkowo wystąpić np.: 

• dysocjacja – stan odcięcia od emocji czy ciała, 
• dążenie do nawiązania czy podtrzymania relacji z oprawcą lub osobą odpowiedzialną za wywołanie traumy, 
• wybuchy agresji. 

Jakie są objawy zespołu stresu pourazowego? 

Podejrzewasz zespół stresu pourazowego? Objawy zostały ujęte już w pierwszej edycji klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DMS-I), opublikowanej w 1952 r. Wprowadzono w niej kryteria diagnostyczne dla zaburzeń sprowokowanych przez stres emocjonalny. Jednak na definicję PTSD trzeba było poczekać do trzeciego wydania DSM. 

Zgodnie ze wspomnianą klasyfikacją w aktualnym wydaniu DSM-5 o zespole stresu pourazowego można mówić w przypadkach występowania objawów, które zaburzają codzienne funkcjonowanie społeczne i utrzymują w stanie niepokoju przez czas dłuższy niż jeden miesiąc, i nie są one wywołane przez stosowane leki lub substancje psychoaktywne. Kryteria objawów wraz z wyszczególnieniem zaprezentowano w tabeli poniżej. 

Na czym polega leczenie zespołu stresu pourazowego? 

W leczeniu zespołu stresu pourazowego najczęściej stosuje się terapię poznawczo-behawioralną. Istotne jest tu przede wszystkim, aby pacjent nauczył się interpretować wydarzenia, które wywołały traumę. Nie będzie to łatwe ze względu na wspomnianą już utrudnioną możliwość przypomnienia sobie ważnych aspektów związanych z trudnymi doświadczeniami. W nurcie wykorzystuje się następujące metody: 

• techniki ekspozycyjne (wyobrażeniowa ekspozycja na doświadczenia traumatyczne połączona z technikami relaksacyjnymi), 
• restrukturyzacja poznawcza, 
• trening opanowywania lęku, 
• metoda łącząca powyższe techniki. 

W leczeniu może być wykorzystana też psychoterapia psychodynamiczna. Pozwala ona reaktywować utajone urazy oraz uwzględnia kontekst społeczny zarówno przed traumą, jak i po jej doznaniu. Niektórzy specjaliści, jak Everlu, proponują terapię neuropoznawczą, która dostosowuje się do obrazu świata powstałego w psychice i będącego zaprzeczeniem tego, który istniał przed traumą. Ma to na celu ograniczenie wpływu wspomnień i emocji na codzienne funkcjonowanie. Taka terapia obejmuje: 

• wycofanie ze stresujących warunków, 
• oczyszczenie (łac. katharsis), 
• relaksację dzięki terapii behawioralnej i wdrożeniu odpowiednich leków. 

W przypadku pacjentów z przewlekłą postacią PTSD sprawdzić się może terapia grupowa. Osoby zaangażowane w takie leczenie udzielają sobie wzajemnie wsparcia, a także pomagają ograniczyć izolację społeczną i dokuczliwe osamotnienie. Dzięki regularnym sesjom chory zyskuje pewność, że nie jest sam, a jego choroba nie stanowi odosobnionego przypadku. 

Czy istnieje test na zespół stresu pourazowego? 

Jeśli dane ci było doświadczyć traumy lub obserwowałaś to u kogoś, znajdujesz się w grupie zagrożonej rozwojem zespołu stresu pourazowego. Diagnozę może postawić psycholog, psychoterapeuta albo psychiatra, pod warunkiem, że zdecydujesz się go odwiedzić. Skłonić cię do tego może wynik testu na PTSD. Służy temu dostępna w internecie skala wpływu zdarzenia – zrewidowana (IES-R), która została opracowana w 1997 r. Test zawiera 22 pytania, na które udzielasz odpowiedzi w pięciostopniowej skali (w ogóle, trochę, umiarkowanie, często, bardzo często). Są to pytania dotyczące np.: 

• nasilenia myśli związanych z traumatycznymi doświadczeniami, 
• unikania myślenia o traumatycznych doświadczeniach, 
• otępienia emocjonalnego, 
• drażliwości i przesadnego reagowania. 

Nieleczony zespół stresu pourazowego i jego konsekwencje 

Jak już wiesz, zespół stresu pourazowego wywołuje szereg objawów ze strony psychiki i ciała (symptomy somatyczne). Wraz z czasem mogą się one nasilać i w coraz większym stopniu wpływać na jakość życia. Szczególnie niebezpieczne jest rozwinięcie się depresji i towarzyszące jej myśli samobójcze. Zagrożeniem są też choroby układu krążenia oraz nerwowego w następstwie niekontrolowanego PTSD. 

Co więcej, zespół stresu pourazowego wpływa na osobowość. Może ją modyfikować, co rzutuje na relacje rodzinne i społeczne, w pracy czy ze znajomymi. Z kolei izolacja oraz rosnące poczucie niezrozumienia w jeszcze większym stopniu pogarszają i tak już utrudnione funkcjonowanie. 

Bibliografia: 

1. Cebella A., Łucka I., Zespół stresu pourazowego – rozumienie i leczenie, Psychiatria 2007, t. 4, nr 3, s. 128-137. 
2. Gałązka M., Soszyński D., Dmitruk K., Neurobiologiczne podstawy zespołu stresu pourazowego – możliwe znaczenie zmiany rytmów okołodobowych, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 2018, nr 72, s. 406-416. 
3. Zawadzki B., Popiel A., Na rozstaju dróg: struktura objawów stresu pourazowego (PTSD) po DSM-5, a przed ICD-11, Nauka 2014, nr 4, s. 69-86.