Zespół stresu pourazowego (PTSD) – co to, objawy, leczenie, jak pomóc

Zespół stresu pourazowego to szereg objawów, które powstają na skutek traumatycznych wydarzeń, których chory był świadkiem lub brał w nich czynny udział. Nie ma na niego lekarstwa. Osobom z tym zespołem można zapewnić jedynie wsparcie psychologiczne i wspomagające leczenie farmakologiczne.

Zespół stresu pourazowego (PTSD) – co to?

Zespół stresu pourazowego (ang. posttraumatic stress disorder, PTSD) to zaburzenia emocjonalne powstałe na skutek traumatycznych wydarzeń, których osoba chora była świadkiem lub brała w nich czynny udział. Jego objawy przypominają depresję i mogą utrzymywać się wiele miesięcy.

Z PTSD zmaga się obecnie blisko 6% populacji. Nie zawsze są to ludzie młodzi, ponieważ trauma pourazowa nie musi rozwijać się od razu. U niektórych chorych pierwsze objawy zespołu stresu pourazowego mogą ujawnić się nawet po 30 latach.

W zespole stresu pourazowego objawy mogą przypominać depresję. Chory unika kontaktów z innymi ludźmi i jest odrętwiały emocjonalnie, także w stosunku do bliskich. Łatwo się irytuje, a jego codzienne zachowanie trudno przewidzieć. Stale odczuwa lęk i niechęć, co może prowadzić do prób samobójczych. Takie osoby potrzebują pomocy specjalisty. Terapia może trwać nawet kilka miesięcy.

Przyczyny zespołu stresu pourazowego (PTSD)

Przyczyną wystąpienia zespołu stresu pourazowego jest reakcja na traumatyczne wydarzenia, która może być spowodowana różnymi czynnikami np.:

• wypadkiem samochodowym,
• katastrofą spowodowaną przez człowieka,
• przemocą, w tym porwaniem i gwałtem,
• atakiem terrorystycznym,
• śmiercią bliskiej osoby,
• rozpoznaniem poważnej choroby.

Na powstanie PTSD duży wpływ ma również dzieciństwo, które mogło być trudne bogate w złe doświadczenia.

Zespół stresu pourazowego (PTSD) – objawy

U wielu osób objawy zespołu stresu pourazowego pojawiają się w ciągu 6 miesięcy od chwili przeżycia traumatycznego wydarzenia. Nie są to sztywne ramy czasowe, ponieważ odporność człowieka na przeżycia może być różna, a jego reakcja na stres opóźniona nawet o kilkanaście lat. Do uruchomienia lawiny zachowań wystarczy jedna sytuacja, którą chory może uważać za podobną do traumy sprzed lat.

Ludzie z zespołem stresu pourazowego odczuwają nieustanny lęk. Przykre wspomnienia i zdarzenia powracają do nich w snach i życiu codziennym. Ponieważ się nie wysypiają, są stale poirytowani i nawet błaha rzecz wyprowadza ich z równowagi. Mają problemy z pamięcią i koncentracją. Wahania nastrojów, gniew i złość określa się terminem klasycznych przy zespole stresu pourazowego objawów fizycznych.

W przebiegu PSTD wyodrębnia się też aspekty psychologiczne. Są to głównie nawracające przykre wspomnienia, które chory przeżywa lub próbuje je wyprzeć ze swojej pamięci. Dzięki nim w organizmie podnosi się poziom adrenaliny, co uniemożliwia wypoczynek i powoduje, że chory jest w stanie ciągłej gotowości.

Objawy somatyczne PTSD:

• dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, układu krążenia,
• bóle głowy,
• przyśpieszone bicie serca i kołatanie serca,
• zimny pot,
• szybki oddech,
• nadmierna czujność
• i nadmierna reakcja lękowa.

Rozpoznanie zespołu stresu pourazowego (PTSD)

Rozpoznanie PTSD opiera się na powiązaniu go z bezpośrednim jednorazowym, traumatycznym lub przerażającym wydarzeniem (lub serią takich wydarzeń), przy obecności objawów z trzech głównych kategorii. Pierwsza z nich to ponowne przeżywanie traumatycznego wydarzenia w postaci natrętnych wspomnień, retrospekcji lub koszmarów. Wspomnieniom towarzyszą silne emocje, zwłaszcza strach, groza oraz bolesne odczucia fizyczne. Drugą kategorią jest unikanie myśli i wspomnień o wydarzeniu oraz sytuacji i osób o nim przypominających. A kolejne to uporczywe postrzeganie zwiększonego aktualnego zagrożenia, obserwowane np. w nadmiernej czujności i pobudliwości czy zwiększonej reakcji lękowej na bodźce, takie jak nieoczekiwany hałas.

Zespół stresu pourazowego (PTSD) – czynniki ryzyka

Istnieją pewne czynniki ryzyka, które zwiększają podatność na rozwinięcie się PTSD. Wiele z nich wiąże się z przeżyciem traumatycznego wydarzenia w przeszłości. Zaliczyć do nich można nagłe wypadki i katastrofy, a także krzywdy wyrządzone przez innego człowieka, jak gwałt, napaść, tortury. Znaczącą rolę odgrywa tu stopień, w jakim traumatyczne wydarzenie było nieoczekiwane, w jakim momencie spadło na daną osobę.

Dla osoby z PTSD kontakt z innymi ludźmi jest nieistotny, ponieważ izoluje się ona od otoczenia. W takich sytuacjach pomoc bliskich wydaje się pozbawiona sensu, ale w rzeczywistości ma ogromne znaczenie. Chorym z zespołem stresu pourazowego potrzebne jest wsparcie, które zagwarantuje siłę do uporania się z traumą i specjalistyczna pomoc psychologiczna. Niezbędne bywa także leczenie farmakologiczne. Szansa na powrót do normalnego życia jest możliwa dopiero po około roku od momentu rozpoczęcia terapii. Do zdrowia powraca 50% chorych.

Leczenie zespołu stresu pourazowego

Leczenie zespołu stresy pourazowego opiera się psychoterapii i farmakoterapii. Kluczowym elementem jest terapia behawioralno-poznawcza, podczas której chory nabędzie umiejętności radzenia sobie ze stresem i nauczy się akceptowania przykrych dla niego wydarzeń. Podczas spotkań wykorzystuje się zazwyczaj techniki relaksacyjne, których zadaniem jest osłabienie lęku.

Inną metodą leczenia jest desensytyzacja i przetwarzanie poprzez ruch oczu (eye movement desensitization and reprocessing therapy, EMDR). Wodzenie oczami za palcem terapeuty pozwala mózgowi zrozumieć i zaakceptować wydarzenie, które miało miejsce przed chorobą. Jest to tzw. archiwizowanie przeżytych wydarzeń.

Chorzy z zespołem stresu pourazowego bardzo często wymagają leczenia farmakologicznego. Zazwyczaj są to środki antydepresyjne, które mają pomóc w wyciszeniu emocji lub w zasypianiu, np. inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny skuteczne w leczeniu zaburzeń na tle lękowym. Niestety wykazują one działanie uzależniające, dlatego nie powinny być stosowane długotrwale.

Następstwa PTSD

Osoby cierpiące a PTSC mogą zmagać się również z innymi chorobami i zaburzeniami psychicznymi. Może być tak, że choroby te pojawiły się u osoby z zespołem stresu pourazowego jeszcze przed traumatycznym wydarzeniem i wówczas zalicza się je jako czynnik ryzyka rozwoju PTSD.

Do współistniejących chorób, które rozwinęły się jako następstwo zespołu stresu pourazowego zalicza się m.in. uzależnienie od alkoholu i/albo od substancji psychoaktywnych, zaburzenia psychiczne tj. depresja, zaburzenia lękowe, dystymia, zaburzenia snu.

Zespół stresu pourazowego u dzieci