Menopauza – co to, objawy, wiek kobiety, leki na menopauzę

Menopauza (klimakterium), czyli okres przekwitania, to naturalny etap życia każdej kobiety. Zmianom hormonalnym towarzyszą takie charakterystyczne objawy menopauzy jak zanik miesiączki, rozdrażnienie, wzrost masy ciała, pogorszenie kondycji skóry i włosów. Istnieją skuteczne sposoby na łagodzenie uciążliwych objawów menopauzy – domowe metody oraz profesjonalna hormonalna terapia zastępcza.

Menopauza – co to?

Menopauza to stan, w którym dochodzi do zakończenia krwawienia miesiączkowego i przez co najmniej 12 miesięcy nie stwierdza się nawrotu krwawienia. Menopauza stanowi efekt wygaszenia czynności jajników, co prowadzi do spadku poziomu estrogenów we krwi. Menopauza ma indywidualny przebieg. Część kobiet przechodzi ją bardzo łagodnie, inne mają nasilone objawy, które stają się kłopotliwe nawet dla otoczenia.

Menopauza, określana również jako klimakterium czy przekwitanie, to termin oznaczający ostateczne ustanie miesiączkowania, które określa się, gdy od ostatniego miesiączkowania minęło co najmniej 12 miesięcy. Zdarza się, że przed menopauzą przez pewien czas pojawiają się nieregularne miesiączki. Odstępy pomiędzy kolejnymi krwawieniami mogą się stopniowo wydłużać. Można powiedzieć, że menopauza oddziela okres rozrodczy kobiety od czasu starości. Jest to proces fizjologiczny, więc trudno mówić o przyczynach, jakie wywołują menopauzę. Jest ona przede wszystkim związana z wiekiem kobiety.

Mechanizm menopauzy polega na spadku aktywności pęcherzykowej jajników. Wpływa to na wzrost stężenia hormonów przysadkowych takich jak FSH (hormonu folikulotropowego) czy LH (hormonu luteinotropowego), które pozostają w sprzężeniu zwrotnym z hormonami wydzielanymi przez jajniki. Menopauza prowadzi do bezpłodności. W pierwszych etapach dochodzi do rozregulowania cykli miesiączkowych, które stają się bezowulacyjne – w trakcie cyklu nie dochodzi do dojrzewania żadnego z pęcherzyków. Konsekwencją jest całkowite zatrzymanie krwawień miesiączkowych.

Menopauza – wiek kobiety

Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, kiedy zaczyna się menopauza? Średni wiek, w którym zaczyna się menopauza, to około 50 lat. Szerszy przedział obejmuje zakres od 45. do 50. roku życia. Jednak uznaje się, że normą jest pojawienie się menopauzy po prostu po ukończeniu przez kobietę 40. roku życia. Jak długo trwa menopauza? Średni czas trwania przekwitania to około 10 lat. Może wystąpić także przedwczesna menopauza, która zdarza się nawet w okolicy 35-40 roku życia. Przyczyną przedwczesnej menopauzy mogą być predyspozycje genetyczne, a także współwystępowanie takich schorzeń jak:

• reumatoidalne zapalenie stawów
• choroby tarczycy,
• miastenia,
• toczeń rumieniowaty układowy,
• cukrzyca typu 1
• celiakia,
• bielactwo.

Etapy menopauzy

Okres menopauzy dzieli się na 3 etapy:

okres premenopauzalny – poprzedzający ostatnią miesiączkę (średnio o kilka lat), kiedy występują objawy przekwitania;
okres okołomenopauzalny – ostatnia miesiączka w życiu;
okres postmenopauzalny – trwa około roku od ostatniej miesiączki, w tym czasie nadal wystepują objawy klimakterium, ale są już nieco mniej uciążliwe.

Menopauza – objawy

Przekwitanie to konsekwencja utraty funkcji hormonalnej przez jajniki. Oznacza to, że dochodzi do stopniowego spadku poziomu estrogenów. By potwierdzić, że tego typu pierwsze objawy wynikają z menopauzy, a nie innego procesu chorobowego, konieczne jest przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki. Objawy menopauzy wynikają ze spadku poziomu estrogenów we krwi. Obejmują one:

• brak krwawień miesiączkowych,
• nieregularność cykli miesiączkowych poprzedzających ich całkowite ustanie,
• brak szans zajścia w ciążę,
• wzrost podatności na infekcje intymne,
• uczucie pieczenia bądź swędzenia w pochwie,
• suchość pochwy,
• zapalenie pochwy,
• częste zakażenia układu moczowego i nietrzymanie moczu,
• rozdrażnienie, skłonność do depresji, wahanie nastroju,
• spadek libido,
• uderzenia gorąca,
• bezsenność,
• upośledzenie pamięci i koncentracji,
• pogorszenie jakości włosów czy paznokci,
• spadek kolagenu w skórze,
• spadek gęstości kości,
• zaburzenia metabolizmu i nieprawidłowe wartości lipidogramu,
• wzrost ciśnienia krwi,
• zwiększona skłonność powikłań zakrzepowych,
• spadek aktywności gruczołów łojowych,
• zespół suchego oka,
• wzrost zachorowalności na nowotwory.

Powszechnie znana jest zależność menopauza a tycie. Wiele kobiet w okresie przekwitania doświadcza wzrostu masy ciała. Jest to konsekwencją współoddziaływania takich zmian towarzyszących menopauzie jak zaburzenia poziomu hormonów płciowych, insulinooporność czy spowolnienie przemiany materii.

Jak rozpoznać menopauzę?

Przekwitanie trudno jest przeoczyć, gdyż objawy klimakterium są bardzo uciążliwe. Aby mieć pewność, że to na pewno objawy przekwitania, należy wykonać oznaczenie poziomu następujących hormonów:

• hormonu luteinizującego LH,
• hormonu folikulotropowego FSH,
• estradiolu,
• progesteronu.

Ponadto wskazane jest oznaczenie lipidogramu oraz poziomu glikemii we krwi.

Jak sprawdzić, czy to menopauza?

Początek i przebieg menopauzy zależy od indywidualnych czynników. Nie zawsze pierwsze objawy potwierdzają początek przekwitania. Można to sprawdzić kilkoma sposobami.

Testy na menopauzę

Test opiera się na podobnej zasadzie działania, co test stwierdzający ciążę. Test paskowy można kupić w aptece a wykonać w domu nanosząc na płytkę kilka kropel porannego moczu. Sprawdzimy w ten sposób obecność hormonu folikulotropowego (FSH), hormonu, który pobudza dojrzewanie pęcherzyków w jajnikach i wydzielanie estrogenów. Podwyższony FSH we krwi i w moczu oznacza menopauzę. Test jest bardzo skuteczny tylko u kobiety, która nie stosuje terapii hormonalnej.

Testy kosztują kilkanaście złotych. W opakowaniu znajdziemy dwie płytki, ponieważ zaleca się, by powtórzyć test po kilku tygodniach, ponieważ poziom FSH w czasie cyklu miesiączkowego zmienia swoją wartość.

Badania lekarskie na menopauzę

U lekarza diagnostyka menopauzy jest znacznie dokładniejsza.  Lekarz wykona przede wszystkim:

• USG dopochwowe, by ocenić grubość endometrium. Przyjmuje się, że o menopauzie świadczy endometrium macicy poniżej 4 mm, brak miesiączki od co najmniej 2 miesięcy i brak pęcherzyków Graafa w obrazie kamery.
• Badanie ginekologiczne, pozwala ocenić brak estrogenów w błonie śluzowej narządów płciowych.
• Badania hormonalne, oceniające poziom estradiolu i FSH. Obniżony poziom tych pierwszych hormonów, a podwyższony poziom drugich wskazuje na menopauzę.

Domowe sposoby na menopauzę

Jednym z najbardziej uciążliwych objawów menopauzy są uderzenia gorąca. Czy są niebezpieczne? Niebezpieczne nie są, ale uciążliwe – już tak. Aby zminimalizować ryzyko pojawienia się uderzeń gorąca, warto ograniczyć spożycie alkoholu i kawy, pikantnych dań oraz palenia papierosów. Można sięgać natomiast po napary ziołowe z szałwii, melisy, lukrecji, kozłka lekarskiego czy czerwonej koniczyny. Wiele kobiet w okresie menopauzy sięga po suplementy diety zawierające fitoestrogeny – związki o działaniu naśladującym żeńskie hormony płciowe. Fitoestrogeny występują także w soi. Związki te redukują ryzyko rozwoju chorób serca, zapewniają profilaktykę osteoporozy, zmniejszają ryzyko zachorowania na raka piersi.

W okresie menopauzy konieczne jest prowadzenie aktywnego trybu życia – regularne uprawianie sportu pomaga zredukować wahania nastroju, utrzymać prawidłową masę ciała, zminimalizować ryzyko rozwoju insulinooporności czy cukrzycy. Ponadto sport zwiększa gęstość kości, co stanowi doskonałą profilaktykę osteoporozy, na którą kobiety w okresie menopauzy są szczególnie narażone.

Menopauza – dieta

Dieta w menopauzie powinna być zróżnicowana i nie powinno w niej zabraknąć następujących składników:

• siemię lniane, stanowiące doskonałe źródło błonnika. Błonnik wspomaga procesy trawienia, pomaga normalizować poziom glukozy i lipidów we krwi. Siemię lniane zawiera rodzaj fitoestrogenów – lignany, mające działanie przeciwnowotworowe. Średnia zawartość lignanów w nasionach lnu wynosi 0,8 mg/g świeżej masy,
• zielone warzywa, stanowiące źródło witamin z grupy B, wspomagających funkcjonowanie układu nerwowego i pomagających utrzymać prawidłowe samopoczucie psychiczne,
• produkty fermentacji mlekowej (kefiry, jogurty, kiszonki), które wspomagają procesy trawienne i wzmacniają naturalną odporność organizmu; z kolei natto, czyli fermentowane ziarna soi stanowią doskonałe źródło witaminy K2, mającej istotny udział w profilaktyce osteoporozy,
• tłuste ryby, zawierające kwasy tłuszczowe omega-3, które wspomagają pamięć i koncentrację oraz działają profilaktycznie w kierunku chorób układu sercowo-naczyniowego. Ponadto omega-3 mają działanie przeciwzapalne, zmniejszające krzepliwość krwi i obniżające poziom triglicerydów, tym samym hamują rozwój chorób serca.

Leki na menopauzę – hormonalna terapia zastępcza

Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) polega na podawaniu odpowiednio dobranych hormonów płciowych, które uzupełniają występujące niedobory łagodząc dolegliwości towarzyszące klimakterium. Powinno się rozważyć zażywanie tych leków, jeśli występują:

• uciążliwe i gwałtowne napady gorąca i potliwości,
• objawy nasilonej depresji,
• suchość śluzówek narządów płciowych
• zaburzenia pracy układu moczowego i nietrzymanie moczu.

HTZ obarczone jest skutkami ubocznymi, takimi jak ryzyko zachorowania na raka sutka, chorobę niedokrwienną serca czy udar mózgu. Przeważa jednak opinia, że w wielu przypadkach korzyści ze stosowania hormonalnej terapii zastępczej przeważają nad skutkami ubocznymi. Dodatkowym argumentem za stosowaniem HTZ jest także fakt możliwości indywidualnego dobrania leków.

Najpowszechniej znanym sposobem podawania hormonów jest droga doustna, lecz w przypadku pacjentek z chorobami wątroby, dróg żółciowych czy przewodu pokarmowego, rekomendowane jest podawanie hormonów w postaci przezskórnych lub domięśniowych.

Przeciwwskazaniem do stosowania menopauzy są:

• krwawienie z dróg rodnych,
• ciąża,
• choroba niedokrwienna serca,
• zakrzepica żył głębokich,
• ostra niewydolność serca,
• ostra niewydolność wątroby,
• rak sutka i trzonu macicy.

Bibliografia:

1. Santoro N. i in., Menopausal symptoms and their management, Endocrinol Metab Clin North Am 2015, Sep 44(3)
2. Pertyński T., Stachowiak G., Menopause – facts and controversies, Endokrynologia Polska, vol. 57, nr 5, 2006