Hormonalne przyczyny nadwagi i otyłości

Nadmierna masa ciała to najczęściej skutek nieprawidłowego stylu życia i odżywiania. Jednak za nadwagę bądź otyłość mogą odpowiadać hormony – ich niewłaściwy poziom we krwi. Tylko dzięki właściwej diagnozie możliwe jest wdrożenie skutecznego leczenia.

Trzech na pięciu dorosłych Polaków ma nadwagę, a co czwarty jest otyły – alarmuje Narodowy Fundusz Zdrowia. Główne przyczyny otyłości, wymieniane przez NFZ, to niewłaściwa dieta, nieregularnie spożywane posiłki oraz brak ruchu. Jednak – choć rzadko –przyczyną nadwagi i otyłości mogą być zaburzenia endokrynne, których efektem jest przybieranie na wadze.

Nadwaga i otyłość hormonalna – możliwe przyczyny

Hormony to związki chemiczne wydzielane przez gruczoły (bądź tkanki układu hormonalnego) regulujące pracę mechanizmów komórkowych w tkankach. Wywierają w ten sposób wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. Jednym ze skutków rozregulowania się układu dokrewnego może być przybieranie na wadze.

Niedoczynność tarczycy

– Najczęstszą hormonalną przyczyną nadwagi i otyłości jest niedoczynność tarczycy głównie w zaawansowanym stadium – tłumaczy lek. med. Katarzyna Widuch-Jędrzejczak, endokrynolog Grupy LUX MED. – Hormony produkowane przez tarczycę zapewniają prawidłowy metabolizm ogólny. W niedoczynności tarczycy pojawia się przybieranie na wadze oraz trudność z pozbyciem się tkanki tłuszczowej (ponieważ organizm nie spala dostatecznej liczby kalorii).

Hiperkortyzolemia

Lek. med. Katarzyna Widuch-Jędrzejczak wyjaśnia, że otyłość o podłożu hormonalnym  występuje również w hiperkortyzolemii, czyli nadmiernym stężeniu kortyzolu we krwi (zespół Cushinga), który zwiększa potrzebę jedzenia. W tej sytuacji mówimy o tzw. otyłości cushingoidalnej, która charakteryzuje się nagromadzeniem tkanki tłuszczowej na karku i twarzy, w okolicy nadobojczykowej oraz na tułowiu.

Niedobór hormonu wzrostu

Bardzo rzadką hormonalną przyczyną nadwagi i otyłości może być niedobór hormonu wzrostu (somatotropiny). Brak albo niedobór tego hormonu u dzieci powoduje karłowatość przysadkową. U osoby dorosłej z niedostateczną ilością hormonu wzrostu dochodzi do nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej, mniejszej wydolności fizycznej oraz niedoborów mięśniowych.

Hiperprolaktynemia

– Przyczyną otyłości może być też hiperprolaktynemia (nadmierny poziom prolaktyny we krwi), której skutkiem jest zaburzenie wydzielania hormonów płciowych – tłumaczy lek. med. Katarzyna Widuch-Jędrzejczak. Kobieta może wtedy zaobserwować u siebie m.in. zaburzenia menstruacyjne z zanikiem miesiączki włącznie, przybieranie na wadze prowadzące do otyłości, zmiany skórne, wyciek z piersi, pogorszenie samopoczucia, stany depresyjne, bóle głowy. Hiperprolaktynemia – pomijając stany fizjologiczne takie jak ciąża i okres karmienia piersią – może być skutkiem nadmiernego stresu, niedoczynności tarczycy czy stosowania niektórych leków (np. przeciwdepresyjnych).

Zespół policystycznych jajników

Hiperprolaktynemia występuje w zespole policystycznych jajników (PCOS) – to zaburzenie jest kolejną przyczyną nadwagi oraz otyłości. PCOS jest najczęściej występującym zaburzeniem endokrynnym u kobiet w wieku rozrodczym (zachorowalność sięga nawet 15 proc. kobiet w wieku reprodukcyjnym). W części metabolicznej tego zespołu występuje hiperinsulinizm, którego skutkiem jest gromadzenie się tkanki tłuszczowej w takich narządach jak wątroba czy mięśnie. W zespole policystycznych jajników ma miejsce nadmierna produkcja męskich hormonów (androgenów), zwłaszcza testosteronu czy DHEA-S, nadmierne uwalnianie hormonu luteinizującego (LH) oraz inne zaburzenia metaboliczne.

Niedobór estrogenu czy testosteronu

– Nadwaga oraz otyłość mogą ponadto wynikać z niedoboru estrogenów czy testosteronu – mówi endokrynolog Grupy LUX MED. – U kobiety widać to wyraźnie w okresie menopauzy, gdy spada poziom hormonów płciowych, zwalnia ogólny metabolizm i pojawia się przybieranie na wadze. Natomiast u mężczyzn rzecz jest o tyle skomplikowana, że otyłość może być powodowana niedoborem testosteronu i jednocześnie otyłość może powodować niedobór testosteronu.

Insulinooporność

Jest jeszcze jedna kwestia, na którą zwraca uwagę lek. med. Katarzyna Widuch-Jędrzejczak: insulinooporność i hiperinsulinizm. Insulina to hormon wytwarzany przez komórki beta trzustki – jej rolą jest zmniejszanie stężenia glukozy we krwi. Problem zaczyna się, gdy tkanki przestają być wrażliwe na działanie insuliny; mówimy wtedy o insulinooporności. Trzustka próbuje rozwiązać ten stan osłabionego działania insuliny poprzez zwiększenie produkcji tego hormonu; nadmiar insuliny powoduje tycie, gdyż insulina powoduje zwiększenie odkładania się tłuszczów w tkance tłuszczowej.

– Trzeba pamiętać. że najpierw jest otyłość (otyłość brzuszna – gdy obwód talii u kobiet jest równy lub przekracza 80 cm, a u mężczyzn 94 cm), w wyniku której pojawia się insulinooporność, która z kolei potęguje rozwój otyłości. Stąd u osób otyłych pojawia się konieczność oznaczenia poziomu insuliny i glukozy na czczo – zaznacza endokrynolog.

Nadwaga i otyłość: co badać?

– Oznaczenie poziomu hormonów w leczeniu otyłości jest ważne, gdyż pomaga zdiagnozować choroby współwystępujące i wdrożyć leczenie, bez którego leczenie otyłości nie będzie skuteczne – podkreśla lek. med. Katarzyna Widuch-Jędrzejczak.

Co należy zbadać, szukając przyczyn niekontrolowanego przyrostu masy ciała, nadwagi oraz otyłości:

• TSH i FT4 (czynność tarczycy);
• prolaktyna i hormony płciowe (estrogen, progesteron, testosteron);
• kortyzol,
• insulina,
• glukoza,
• hormon wzrostu (opcjonalnie).

Ale uwaga – bardzo ważne jest zebranie dokładnego wywiadu. – Jeśli rzecz dotyczy np. pacjentki, która przyjmuje antykoncepcję hormonalną, to poziom kortyzolu może być u niej podwyższony. Oczywiście nie wyklucza to zasadności oznaczenia poziomu tego hormonu  – zauważa lek. med. Widuch-Jędrzejczak.

Lekarz może również zdecydować o oznaczeniu poziomu greliny i leptyny. Grelina to tzw. hormon głodu, natomiast leptyna reguluje apetyt. Zaburzenia wytwarzania tych hormonów także mogą być przyczyną nadwagi oraz otyłości.