Mrowienie twarzy – to może być tężyczka. Rozmawiamy z neurologiem

Tężyczka to choroba trudna do zdiagnozowania, objawy są niespecyficzne i wskazują na wiele chorób. Pierwsze ataki mogą poważnie wystraszyć chorego – tężyczka powoduje mrowienie twarzy, kończyn i skurcze mięśni, które mogą prowadzić nawet do zagrożenia życia. Jakie są przyczyny tężyczki? Jak rozpoznać pozostałe objawy tężyczki? Na czym polega leczenie tężyczki i jak z nią żyć? Rozmawiamy na ten temat z neurologiem, Agnieszką Klimowicz.

Ewa Wojciechowska: Jak objawia się tężyczka w życiu codziennym?

Agnieszka Klimowicz: Do głównych objawów tężyczki należą niekontrolowane, często bolesne skurcze lub drżenia mięśniowe oraz parestezje (nieprzyjemne doznania czuciowe). W okresach pomiędzy napadami tężyczki mogą występować takie objawy jak: niepokój, uczucie stałego znużenia lub rozdrażnienia, zaburzenia pamięci, trudności w koncentracji uwagi, bezsenność, ogólne osłabienie, co bywa mylone z nerwicą. Wystąpienie objawów tężyczki związane jest ze zwiększoną szybkością przekazywania sygnałów pomiędzy nerwami a mięśniami, co spowodowane jest zbyt niskim stężeniem wapnia we krwi (hipokalcemią). Wapń jest kluczowym pierwiastkiem biorącym udział w przewodzeniu sygnału w synapsach, stąd jego nieprawidłowy poziom powoduje tzw. nadmierną pobudliwość nerwowo-mięśniową.

Można taki napad tężyczki przewidzieć?

Wyróżniamy dwa rodzaje tężyczki: jawną i utajoną. O ile w przypadku tężyczki jawnej napady są łatwe do rozpoznania, o tyle tężyczkę utajoną wykrywa się zazwyczaj przypadkowo u ludzi na pozór zdrowych lub skarżących się na bardzo nietypowe dolegliwości ze strony różnych narządów i układów.

Charakterystyczny obraz napadu tężyczki jawnej to początkowe uczucie mrowienia wokół ust i w opuszkach palców rąk. Następnie pojawiają się bolesne skurcze mięśni twarzy i kończyn. W wyniku silnego skurczu mięśni dłoni dochodzi do jej przymusowego ułożenia w kształt „ręki położnika”. Takiemu napadowi często towarzyszy niepokój, silny lęk, pobudzenie psychiczne, hiperwentylacja (szybkie i głębokie oddychanie). W skrajnych przypadkach może dojść nawet do utraty przytomności z towarzyszącymi drgawkami, co zawsze wymaga różnicowania z padaczką.

W przypadku tężyczki utajonej mamy do czynienia z tzw. gotowością do wystąpienia objawu (np. skurczu mięśnia) pod warunkiem zadziałania konkretnego bodźca. Takim bodźcem jest często zasadowica oddechowa wywołana hiperwentylacją. Tak więc w przypadku tężyczki utajonej możemy nie tyle przewidzieć wystąpienie objawów, ale wręcz je wywołać.

Tężyczka utajona jest zatem bardziej podstępna…

Jak sama nazwa wskazuje, tężyczka utajona przebiega skrycie, a jej objawy są niecharakterystyczne i często pochodzą z wielu narządów. Atak tężyczki utajonej może zacząć się od uczucia niepokoju, gorąca, mrowienia i drętwienia na całym ciele, przechodząc w uczucie duszności z silnym lękiem i kołataniem serca. W przebiegu napadu może dojść do zasłabnięcia, rzadko do utraty przytomności.  Obecne są skurcze mięśni, ale też objawy wegetatywne np. bóle w okolicy przedsercowej, kołatania serca, opasujące bóle w klatce piersiowej i jamie brzusznej, wzdęcia, kolki, zaburzenia naczynioruchowe w obrębie kończyn. W badaniu neurologicznym stwierdza się dodatni objaw Chwostka i objaw Trousseau, a także wygórowane odruchy ścięgniste.

Pacjenci, którzy otrzymali rozpoznanie i którzy wiedzą, jakich objawów mogą się spodziewać, łatwiej rozpoznają pierwsze symptomy zbliżającego się napadu tężyczki.

Kto jest narażony na tę chorobę?

W literaturze można znaleźć informacje, że problem tężyczki dotyczy głównie osób młodych, niezależnie od płci. Jednak nie ma jednoznacznych, konkretnych danych liczbowych określających częstość występowania objawów tężyczkowych w ogólnej populacji. O tężyczce zawsze trzeba myśleć w przypadku pacjentów ze schorzeniami przytarczyc: tężyczka występuje w 40% przypadków pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc, np. jako powikłanie zabiegu usunięcia tarczycy i w 75% przypadków w idiopatycznej, o nieznanej przyczynie, niedoczynności przytarczyc.

Tężyczka utajona jest zjawiskiem spotykanym często, lecz równie często nierozpoznawanym. Dotyczy głównie młodych kobiet, które zgłaszają bardzo wiele niespecyficznych dolegliwości i szukają porady u lekarzy licznych specjalności. Często jest związana z występowaniem lęku napadowego, który występuje u 1–2% populacji ogólnej, zwykle pomiędzy okresem dojrzewania a 30. rokiem życia.

Zaobserwowano również, że czynnikiem predysponującym do występowania tężyczki może być osobowość typu A cechująca się m.in. małą odpornością na sytuacje stresowe, skłonnością do załamań nerwowych i stanów lękowych. Pacjenci z tężyczką utajoną źle czują się w pomieszczeniach zamkniętych, zatłoczonych, z dużą ilością bodźców świetlnych takich jak kino, samolot, metro, hipermarket.

Lek. med. Agnieszka Klimowicz, archiwum prywatne

Tężyczka jest wynikiem niedoboru witamin, czy jej przyczyny mogą być też związane z całkiem czymś innym?

Tężyczka jawna jest konsekwencją zbyt niskiego poziomu wapnia we krwi (hipokalcemii) przy współistniejących zaburzeniach hormonalnych polegających na niedostatecznym wydzielaniu parathormonu przez przytarczyce. Tężyczka jawna może być też spowodowana innymi przyczynami niż dysfunkcja przytarczyc. Do najczęstszych należą choroby, w których przebiegu dochodzi do zmniejszenia stężenia wapnia we krwi (ostre zapalenie trzustki, zespół upośledzonego wchłaniania wapnia w jelitach, znaczny niedobór witaminy D). Ponadto do hipokalcemii, a w dalszej konsekwencji do tężyczki, może dojść w przypadku stanów przebiegających z wyniszczeniem (choroba nowotworowa, alkoholizm), niewystarczającej podaży wapnia w diecie oraz jego zwiększonego wydalania z moczem (np. u osób stosujących niektóre leki moczopędne).

Tężyczka utajona natomiast charakteryzuje się tym, że objawy mogą wystąpić przy prawidłowym stężeniu wapnia we krwi i być związane z niedoborem magnezu i potasu.

Jakie badania potwierdzą chorobę?

Z badań laboratoryjnych należy wymienić oznaczenie w surowicy: stężenia wapnia, wapnia zjonizowanego, magnezu, potasu, sodu, oraz wydalania wapnia z moczem.

Najczulszym testem wykazującym obecność nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej, a tym samym tężyczki, jest badanie elektromiograficzne (EMG), tzw. próba tężyczkowa. Dodatnia próba tężyczkowa jest wskazaniem do diagnostyki endokrynologicznej celem eliminacji przyczyn tężyczki wynikających z zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej w przebiegu zaburzeń hormonalnych. W trakcie diagnostyki tężyczki utajonej można dodatkowo wykonać elektrokardiogram (EKG) i elektroencefalogram (EEG). U chorych z tężyczką utajoną niezbędnym elementem diagnostyki jest także badanie psychologiczne.

Czym grozi napad tężyczki, może być groźny dla życia?

W przebiegu napadu tężyczki może dojść do skurczu mięśni krtani, czy skurczu oskrzeli, co prowadzi do zaburzeń oddychania bezpośrednio zagrażającym życiu i wymagającym natychmiastowej pomocy lekarskiej. W przebiegu napadu tężyczki i związanych z tym zaburzeń elektrolitowych, może wystąpić dysfunkcja mięśnia sercowego oraz zaburzenia rytmu serca. Innymi groźnymi objawami napadu tężyczki są również: zaburzenia świadomości, utrata napięcia mięśniowego, niedowład, drgawki, silny ból głowy, zaburzenia mowy, nagła utrata pamięci.

Skurcz mięśni może utrzymywać się kilka dni po ataku?

Nie, ponieważ bolesne, silne skurcze mięśni są objawem napadu tężyczki. W okresie ponapadowym dominują objawy ze sfery psychicznej i poznawczej oraz ogólne osłabienie.

W takim razie, jakie ślady na naszym zdrowiu zostawia atak tężyczki?

Napady tężyczki same w sobie nie powodują trwałych zmian anatomicznych w narządach czy mięśniach. Innym problemem jest natomiast długo utrzymująca się hipokalcemia będąca przyczyną tężyczki, która nieleczona może doprowadzić do trwałych zaburzeń przewodnictwa nerwowego. Należy też pamiętać, że każdy napad jest potencjalnym zagrożeniem dla pacjenta, choćby z powodu ryzyka wystąpienia skurczu krtani, czy innych wymienionych wcześniej objawów groźnych dla życia.

Jak można pomóc osobie, która właśnie ma atak tężyczki?

Jeżeli atak tężyczki przebiega bez skurczu krtani, utraty przytomności i drgawek to pierwsze, co musimy zrobić to uspokoić pacjenta. Należy polecić mu spokojnie, nie głęboko oddychać do papierowej torebki, podać preparat wapnia musującego do wypicia i najlepiej lek z grupy krótko działających benzodiazepin.

Jeżeli chory zaczyna się dusić, ma nasilone skurcze mięśni, traci przytomność, ma drgawki -należy bezwzględnie położyć go w bezpiecznej pozycji (tzw. bocznej ustalonej), zapewnić drożność dróg oddechowych i wezwać karetkę pogotowia, ponieważ taki pacjent wymaga natychmiastowej opieki szpitalnej.

Należy zaznaczyć, że wszystkie wyżej wymienione procedury należy wykonać najwcześniej jak to tylko możliwe.

Tężyczkę da się wyleczyć, czy będzie towarzyszyć nam do końca życia?

Wyleczenie jest zależne od przyczyny tężyczki. Jeżeli mamy do czynienia ze zmniejszonym stężeniem wapnia spowodowanym stosowaniem leków (np. moczopędnych), po modyfikacji leczenia możliwe jest ustąpienie objawów. Także u większości pacjentów z hipokalcemią w przebiegu niedoczynności przytarczyc, możliwe jest normalne funkcjonowanie, jeżeli będą stosować leczenie suplementacyjne zgodnie z zaleceniami lekarza, odpowiednią dietę oraz wykonywać okresowo badania kontrolne.

Na czym polega takie leczenie?

Prawidłowo prowadzone leczenie tężyczki powinno chronić chorego przed napadami tężyczkowymi. Celem leczenia jest przede wszystkim zwiększenie stężenia wapnia w surowicy krwi i jego utrzymanie na stałym poziomie. Jeżeli współistnieje zmniejszone stężenie magnezu i potasu, dołącza się do leczenia odpowiednie preparaty. U pacjentów z tężyczką utajoną dobre efekty daje stosowanie doustnego preparatu magnezu. W celu uspokojenia w trakcie napadu tężyczki podaje się krótko działające benzodiazepiny.

Zaleca się także suplementację witaminy D3. U pacjentów z objawami tężyczki w przebiegu niedoczynności przytarczyc należy przewlekle stosować doustne preparaty wapnia wraz z witaminą D3.

Powinniśmy zdawać sobie sprawę, że samo leczenie farmakologiczne, choć niezbędne, nie wystarczy do wyhamowania nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej. Pacjent powinien nauczyć się radzić sobie w trudnych sytuacjach. Dlatego bardzo ważna jest opieka psychologiczna, nauka radzenia sobie ze stresem i praktykowanie technik relaksacyjnych.

Na koniec warto zwrócić też uwagę na dietę, która z jednej strony zapewni organizmowi właściwą podaż wapnia, a z drugiej – wyeliminuje składniki zaburzające jego wchłanianie i wykorzystanie. Osoby z tężyczką spowodowaną niedoborem wapnia powinny unikać m.in. produktów bogatych w fosforany, które wiążą wapń, czyniąc go słabo dostępnym dla procesów metabolicznych. Do takich produktów należą np.: produkty przetworzone (zwłaszcza konserwowane), napoje (bogate w fosfor soki z owoców tropikalnych, coca-cola), czy suche wędliny.