Gospodarka wapniowo-fosforanowa – zaburzenia. Fosforany wapnia w moczu

Fosforany, nazywane często zamiennie fosforem, to składniki mineralne, które pełnią w organizmie człowieka bardzo wiele funkcji. Przede wszystkim wspólnie z wapniem stanowią one budulec kości i zębów, w których mieści się blisko 80 proc. fosforu zgromadzonego w organizmie człowieka. Zapewnienie prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforanowej jest zatem kluczowe do jego prawidłowego funkcjonowania. Jakie są skutki niedoboru? Co oznaczają fosforany w moczu?

Gospodarka wapniowo-fosforanowa

Fosfor wraz z wapniem pełnią w organizmie człowieka bardzo ważną rolę – są one budulcem kości i zębów, ale nie sposób nie wspomnieć o tym, że uczestniczą także w przewodzeniu bodźców nerwowych, czy aktywowaniu licznych enzymów. Wapń odpowiada ponadto za krzepnięcie krwi, kurczliwość mięśni, wspomaga pracę serca, fosfor uczestniczy zaś w energetycznych procesach metabolicznych. Utrzymanie prawidłowego stanu gospodarki wapniowo-fosforanowej jest zatem dla człowieka warunkiem zachowania zdrowia. Jest ona kontrolowana przez liczne hormony, jednym z nich jest parathormon.

Zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej

Poza zmianami chorobowymi, takimi jak niedoczynność i nadczynność tarczycy oraz przewlekła choroba nerek, do czynników, które wpływają na zaburzenie gospodarki wapniowo-fosforanowej zalicza się niedobór wapnia oraz fosforu w organizmie. Jakie są zatem normy ich dziennego spożycia?

Fosfor – normy

Optymalna dzienna podaż fosforu wynosi:

• dla niemowląt – od 150 do 300 mg/dobę,
• dla dzieci od pierwszego roku życia – 460 mg/dobę,
• dla dzieci około dziewiątego roku życia – 600 mg/dobę,
• dla młodzieży do 18. roku życia – 1250 mg/dobę,
• dla dorosłych – 700 mg/dobę.

Wskazuje się także, że zapotrzebowanie na fosfor wzrasta w okresie ciąży i laktacji.

O ile z nadmiarem fosforu mamy do czynienia stosunkowo rzadko, o tyle jego niedobory są możliwe. Skutki tzw. hipofosfatemii dotykają wszystkich komórek organizmu i zależą od jej stopnia oraz tego, jak długo organizm musi się z nią borykać. Łagodny przebieg często nie daje żadnych objawów. Stężenie poniżej 0,5 mmol/l lub bardzo szybka utrata fosforu może powodować zaś osłabienie mięśni, bóle kości, zaburzenia świadomości, a nawet drgawki, niewydolność serca lub śpiączkę. U dzieci hipofosfatemia może skutkować zaś krzywicą.

Wapń – normy

Optymalna dzienna podaż wapnia wynosi:

• dla niemowląt – od 400 do 600 mg/dobę,
• dla dzieci od pierwszego roku życia – od 800 do 1000 mg/dobę,
• dla dzieci około dziewiątego roku życia – od 1000 do 1200 mg/dobę,
• dla kobiet – 1500 mg/dobę,
• dla mężczyzn – 1000 mg/dobę.

Zapotrzebowanie na wapń wzrasta w okresie ciąży i laktacji do około 2300 mg/dobę.

Fosforany wapnia w żywności

Fosfor występuje naturalnie w żywności. Do jego źródeł zalicza się przede wszystkim sery żółte, produkty zbożowe z pełnego przemiału, warzywa strączkowe, pestki i nasiona, orzechy, a także mięsa i wędliny. Fosforan wapnia wykorzystywany jest także w syntetycznej postaci – E341 – jako dodatek do żywności. Jego stosowanie opóźnia proces jełczenia tłuszczów i zapobiega rozwojowi bakterii, pleśni i grzybów. Pomaga on także uzyskać odpowiednią kwasowość wybranych produktów spożywczych.

Został on dopuszczony do stosowania jako dodatek do żywności mocą Rozporządzenia Komisji UE nr 1129/2011 z dnia 11 listopada 2011 roku.

Fosforany wapnia w moczu

Zaobserwowanie fosforanów wapnia w moczu nie zawsze oznacza nieprawidłowości. Obecność fosforanów bezpostaciowych na ogół świadczy o diecie pacjenta, która bogata jest w produkty zawierające fosfor. Należy jednak pamiętać, że zbyt duża utrata fosforu z moczem może być wynikiem chorób. Przyczyną może być uszkodzenie nerek, choroby tarczycy, ale też zbyt duże ilości przyjmowanej witaminy D. Dlatego też warto przeprowadzić bardziej szczegółowe badania np. tzw. dobową zbiórkę moczu. Każdorazowo należy także analizować całkowity obraz kliniczny – fosforany w moczu, przy jednoczesnej obecności innych osadów, mogą bowiem oznaczać infekcję dróg moczowych.

Źródła:

1. „Choroby przytarczyc i inne zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej” Klinika Endokrynologii i Diabetologii Wieku Rozwojowego UM we Wrocławiu,
2. „Interna Szczeklika” Medycyna Praktyczna, Kraków 2017,
3. Rozporządzenie Komisji UE nr 1129/2011 z dnia 11 listopada 2011 roku zmieniające załącznik do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady WE nr 1333/2008 poprzez ustanowienie unijnego wykazu dodatków do żywności,
4. W. Kołłątaj, L. Szewczyk „Gospodarka wapniowa. Regulacja gospodarki wapniowej” Endokrynologia Pediatryczna 2006/5.