Grupy krwi – rodzaje, dziedziczenie, badanie i dieta

Grupa krwi to zestaw antygenów występujących na erytrocytach. Obecność antygenów A i B warunkuje przynależność do jednej z czterech podstawowych grup krwi: 0, A, B lub AB. Wyróżnia się również grupy Rh+ i Rh-, których występowanie uzależnione jest od obecności lub braku antygenu D. Dziecko dziedziczy grupę krwi po rodzicach, dlatego u kobiet w ciąży wykonuje się badanie grupy krwi, aby zapobiec wystąpieniu tzw. konfliktu serologicznego. Kiedy jeszcze warto sprawdzić grupę krwi i dlaczego jej znajomość jest taka ważna?

Rodzaje grup krwi i czynników Rh u człowieka

Krew to płynna tkanka łączna składająca się z osocza oraz elementów morfotycznych krwi: erytrocytów, leukocytów i trombocytów Każdy człowiek ma jedną z 4 podstawowych grup krwi: 0, A, B lub AB. Podział ten opiera się na obecności lub braku tzw. dziedzicznych erytrocytarnych antygenów powiechniowych, które mogą prowadzić do wystąpienia odpowiedzi ze strony układu odpornościowego. Grupy krwi odkrył w 1900 roku austriacki lekarz Karl Landsteiner. Chociaż istnieje 35 układów grupowych krwi, dla człowieka największe znaczenie ma układ AB0. W układzie tym wyróżnia następujące grupy krwi:

• grupa krwi 0 – grupa ta nie posiada antygenu na krwinkach czerwonych; w surowicy krwi występują naturalne przeciwciała anty-A i anty-B skierowane przeciwko nieobecnym antygenom;
• grupa krwi A – w grupie tej występuje antygen A oraz przeciwciała anty-B;
• grupa krwi B – charakteryzuje się obecnością antygenu B oraz przeciwciał anty-A; 
• grupa krwi AB – posiada antygeny A i B, nie posiada przeciwciał. 

Na powierzchni erytrocytów znajdują się również dodatkowe antygeny, z których najważniejszy jest antygen D z układu Rh. Oznaczenie Rh+ świadczy o obecności antygenu D. Oznaczeniem Rh- określa się brak antygenu D. Przykładowo grupa krwi A Rh+ zawiera antygen B oraz antygen D, a grupa krwi A Rh- zawiera tylko antygen B.

Najczęstszą grupą krwi w Polsce jest grupa 0 i A. Grupa krwi B występuje rzadziej, natomiast najrzadsza grupa krwi to grupa AB. W przypadku grup Rh dominuje grupa Rh+, która występuje u 85 proc. osób.

Dziedziczenie grupy krwi

Dziedziczenie grup krwi oparte jest na prawie Mendla – regule przekazywania cech dziedzicznych. Grupa krwi dziecka jest dziedziczona na podstawie rodzaju grupy krwi matki i ojca. Schemat dziedziczenia przedstawia poniższa tabelka. 

Jak czytać tabelę grup krwi? Przykładowo: jeśli matka dziecka ma grupę 0, a ojciec grupę A, dziecko urodzi się z grupą A lub grupą 0. Z kolei jeśli matka ma grupę A, a ojciec grupę B, u dziecka może pojawić się grupa 0, A, B lub AB.

U zdrowych osób grupa krwi nie zmienia się w ciągu życia.  Do zmiany może natomiast dojść w przypadku przeszczepu szpiku kostnego od rodzeństwa lub dawcy niespokrewnionego, ponieważ szpik kostny wytwarza erytrocyty z antygenami dawcy. Zmiana grupy A, B lub AB na grupę O jest także możliwa w chorobach nowotworowych krwi, w których dochodzi do zaburzenia wytwarzania antygenów na krwinkach czerwonych. 

Badanie grupy krwi

Każdy powinien znać swoją grupę krwi. W nagłych sytuacjach, takich jak szybka utrata krwi spowodowana wypadkiem lub konieczność przeprowadzenia operacji, wiedza o grupie krwi może uratować życie. Aby sprawdzić grupę krwi, wystarczy udać się do laboratorium. Do badania nie trzeba się specjalnie przygotowywać ani przychodzić na nie na czczo.

Oznaczenie grupy krwi u osób zdrowych wykonuje się w celu wpisania do dokumentacji medycznej, m.in. w przypadku honorowych dawców krwi lub kobiet w ciąży. U kobiet w ciąży badanie grupy krwi pozwala wykryć możliwy konflikt serologiczny i podjąć odpowiednie działania zapobiegawcze. Do konfliktu serologicznego dochodzi w momencie, gdy matka dziecka ma grupę Rh-,  a dziecko odziedziczyło po ojcu grupę Rh+. Organizm kobiety zaczyna wytwarzać przeciwciała skierowane przeciwko antygenom, które są obecne na komórkach płodu. Konfliktowi matczyno-płodowemu zapobiega się podając domięśniowo preparat anty-RhD zawierający przeciwciała klasy IgG skierowane przeciw antygenowi D.

Z badania grupy krwi korzysta się również ustalając ojcostwo. Jednak w tym przypadku test pozwala jedynie wykluczyć ojcostwo, ale go nie potwierdza.

Badanie grupy krwi polega na pełnym oznaczeniu grupy krwi układu ABO i Rh(D) oraz pośrednim teście antyglobulinowym (odczyn Coombsa), czyli badaniu przeglądowym obecności przeciwciał odpornościowych w surowicy. Cena badania grupy krwi wynosi około 40-45 złotych, jeśli wykonane jest 1 oznaczenie lub około 80 zł, gdy wykonane zostały 2 oznaczenia. Dwa oznaczenia grupy krwi są konieczne w przypadku skierowania na zabieg chirurgiczny. Do badania dołączana jest karta identyfikacyjna grupy krwi. Na wynik czeka się zwykle kilka dni. 

Kto i komu może oddać krew?

Oddawanie krwi to szlachetny gest, który ratuje życie innym. Krwi nie da się wyprodukować, a jej niedobory magazynowe w Polsce są powszechne. Wszystkie grupy krwi są ważne, ponieważ istnieją biorcy o różnych grupach. Można uznać, że “najlepszą” grupą krwi z punktu widzenia użyteczności jest grupa krwi 0 RhD-, ponieważ w nagłych sytuacjach może być przeznaczona dla każdej osoby. Jest to jednak rzadka grupa krwi występująca u ok. 6 proc. Polaków. Zasady oddawania krwi przedstawia poniższa tabelka.

Grupa krwi a dieta

Dieta zgodna z grupą krwi została wymyślona przez naturopatę Petera J. D’Adamo. Według jej założyciela geny decydujące o grupie krwi determinują, jaka żywność jest najkorzystniejsza dla danej osoby, ponieważ poszczególne grupy krwi predysponują do trawienia określonych pokarmów. Koncepcja diety odnosi się do nawyków żywieniowych i trybu życia odległych przodków człowieka. Stosowanie diety wg grupy krwi ma wg jej twórcy poprawiać stan zdrowia i obniżać ryzyko wielu chorób. 

Założenia diety są następujące:  

• osoby z grupą 0 to tzw. myśliwi, których dieta powinna składać się z dużej ilości mięsa (białka zwierzęcego), powinni natomiast zrezygnować z glutenu ,
• osoby z grupą A, czyli pasterze lub rolnicy powinni postawić na dietę roślinną (wegetariańską) ,
• osoby z grupą B – koczownicy – mogą jeść nabiał ,
•  dla osób z grupą AB określanych mianem enigma poleca się dietę bogatą nabiał i produkty roślinne. 

Obecnie nie ma dowodów na potwierdzenie rzekomych korzyści zdrowotnych wynikających ze stosowania diety zgodnej z grupą krwi. W przeprowadzonym w 2013 roku przeglądzie systematycznym uwzględniającym 1415 artykułów naukowych, nie zidentyfikowano żadnych badań, które wykazywałyby wpływ diety zgodnej z grupami krwi na zdrowie. 

 W 2015 roku grupa badaczy z University of Toronto przeprowadziła badanie, którego celem było określenie, czy istnieje zależność między grupą krwi a możliwościami trawiennymi organizmu. U 1455 osób objętych badaniem nie stwierdzono żadnej korelacji między badanymi zmiennymi (wskaźnikiem masy ciała (BMI), obwodem w pasie (pozwalającym określić występowanie tzw. otyłości brzusznej), ciśnieniem krwi, aktywnością fizycznej, ogólną kalorycznością diety) a poszczególnymi grupami krwi.

Pomimo tego, iż dieta wg grup krwi nie ma naukowych podstaw, wiele źródeł powiela informacje o jej rzekomym korzystnym działaniu. Dziś wiadomo już, że teoria diety zgodnej z grupą krwi jest nieprawdziwa. 

Bibliografia:

1. Wang, J., García-Bailo, B., Nielsen, D. E., & El-Sohemy, A. ” ABO genotype,‘blood-type’diet and cardiometabolic risk factors”, PloS one, vol.1, no. 9, 2014.
2. “Honorowe krwiodawstwo i krwiolecznictwo” [Online]. Available: https://krwiodawcy.org/. [Accessed: 07-Oct-2020].
3. “Dziedziczenie grup krwi – Narodowe Centrum Krwi – Portal Gov.pl.” [Online]. Available: https://www.gov.pl/web/nck/dziedziczenie-grup-krwi. [Accessed: 06-Oct-2020].
4. Czerwiński M., “Grupy krwi – minusy i plusy*. Czy antygeny grupowe krwi chronią nas przed chorobami zakaźnymi?”, Postep. Hig. Med. Dosw. , vol. 69, pp. 703–722, 2015.
5. Cusack L., De Buck E, Compernolle V., Vandekerckhove P., “Blood type diets lack supporting evidence: A systematic review”, Am. J. Clin. Nutr., vol. 98, no. 1, pp. 99–104, 2013.