Szpik kostny – czym jest? Jaką pełni rolę w organizmie i na czym polega jego przeszczep?

Szpik kostny to silnie ukrwiona tkanka miękka i gąbczasta pełniąca bardzo ważną rolę w naszym organizmie. Jakie są rodzaje szpiku? Jakie są choroby powiązane ze szpikiem i jakie są metody leczenia?

Szpik kostny – czym jest?

Szpik kostny (medulla ossium) to tkanka znajdująca się wewnątrz jam szpikowych kości długich oraz w małych jamkach w obrębie istoty gąbczastej kości.

U osoby dorosłej (zdrowej) masa całego szpiku wynosi ok.2,5 kg.

Szpik kostny zbudowany jest z tkanki siateczkowatej i naczyń włosowatych o specjalnej budowie (mają cienkie ścianki i zatokowe poszerzenia). Szpik w swojej budowie przypomina sieć, gdzie zawieszone są różnego rodzaju komórki:

• Megakariocyty;
• Osteoklasty;
• Osteoblasty;
• Mielocyty;
• Komórki tłuszczowe;
• Erytroblasty.

Szpik kostny powstaje pod koniec życia płodowego. Dzieci ok. 7 roku życia mają w całości wykształcony szpik czerwony. W związku z tym, że organizm rośnie i się rozwija szpik zajmuje większość kości. Z wiekiem czerwony szpik kostny przekształca się w szpik żółty.

Czerwony szpik występuje w kościach płaskich: mostku, żebrach, trzonach kręgów, kościach miednicy, kościach czaszki.

Szpik kostny – jakie są rodzaje?

Szpik w organizmie człowieka występuje w dwóch formach:

• Szpik kostny czerwony odpowiedzialny za produkcję i ciągłą odnowę komórek krwi. Tu powstają krwinki czerwone (odpowiedzialne są za transportowanie tlenu do mięśni, w tym do serca) w skład których wchodzi hemoglobina. Powstają w tym miejscu leukocyty, inaczej krwinki białe (odpowiedzialne za naszą odporność oraz zwalczanie wirusów, bakterii, grzybów, pasożytów, toksyn i niszczenie nieprawidłowych komórek, w tym komórek nowotworowych). Czerwony szpik odpowiedzialny jest za produkcję płytek krwi (biorą udział w procesie krzepnięcia);
• Szpik kostny żółty składający się głównie z komórek tłuszczowych. Nie dochodzi w nim do produkcji elementów morfotycznych krwi. W przypadku występujących zaburzeń szpik żółty może przeobrazić się w szpik kostny czerwony.

Szpik kostny – jakie ma funkcje?

Do najważniejszych funkcji należy:

• Produkcja elementów krwi;
• Utylizacja starych, uszkodzonych, nie działających prawidłowo krwinek;
• Gromadzenie żelaza z uszkodzonych krwinek.

W szpiku znaleźć można komórki macierzyste dbające o odpowiedni skład naszej krwi (odpowiedzialne za odtwarzanie elementów morfotycznych krwi i za produkcję komórek układu immunologicznego, limfocytów B). Dzięki nim organizm może bronić się przed patogenami.

Szpik kostny – na czym polega jego badanie?

Mielogram, czyli mikroskopowe badanie rozmazu szpiku kostnego jest badaniem mającym na celu zbadanie jakości szpiku kostnego. Wykonywane są również badania cytochemiczne.

Szpik do badania pobiera się przy pomocy:

• Trepanobiopsji – wycina się fragment kości wraz ze szpikiem w celu przeprowadzenia na nim badań histopatologicznym;
• Biopsji aspiracyjnej – lekarz wprowadza igłę przez skórę do kości i pobiera niewielką ilość szpiku kostnego.

Szpik kostny i powiązane z nim choroby

Choroby można podzielić na:

• Zaburzenia nowotworowe – białaczka;
• Zaburzenia niedoborowe – anemia spowodowana niedoborem witaminy B12, kwasu foliowego, żelaza;
• Zaburzenia niewydolnościowe – niedobór granulocytów we krwi obwodowej, mielofibroza, trombocytopenia, niedokrwistość aplastyczna.

Przeszczep szpiku kostnego

Uszkodzony szpik kostny stanowi zagrożenie dla życia. Można go odbudować poprzez wprowadzenie do organizmu nowych komórek macierzystych produkujących komórki krwi. Przeszczepia się szpik kostny lub komórki macierzyste z krwi obwodowej lub pępowinowej.

Przeszczep można podzielić na:

• Allogeniczny – dawcą jest osoba zgodna pod względem tkankowym z biorcą (może to być ktoś z rodziny lub osoba zupełnie obca). Jest konsekwencją wystąpienia białaczki limfatycznej i ostrej nie limfatycznej, w ciężkich złożonych niedoborach odporności, w ciężkiej niedokrwistości aplastycznej.
• Autologiczny – dawcą jest sam pacjent. Pobiera się szpik, oczyszcza i na nowo wprowadza do organizmu. Wykonywany jest w przypadku toksycznego leczenia nowotworu lekami niszczącymi szpik kostny.