Bruksizm (zgrzytanie zębami) – przyczyny, objawy i leczenie

Bruksizm, czyli zgrzytanie zębami podczas snu, może mieć wiele przyczyn. Jego charakterystycznym objawem są dźwięki przypominające skrzypienie. Problem ten dotyka wielu osób, z których znaczna część jest go w ogóle nieświadoma. Nieleczony bruksizm może powodować zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu kręgosłupa oraz problemy ze słuchem i wzrokiem.

Co to jest bruksizm?

Bruksizm to fachowy termin określający niekontrolowane zgrzytanie lub zaciskanie zębów, które prowadzi do powolnego wyniszczenia szkliwa. Z tą nietypową przypadłością zmaga się coraz więcej osób, dlatego bruksizm zaczyna być postrzegany jako problem społeczny. Kogo dotyczy bruksizm? Ze zgrzytaniem zębów w nocy lub w dzień borykają się osoby w różnym przedziale wiekowym, także dzieci, choć w dużej mierze dotyczy on osób nerwowych i zestresowanych. Najczęściej chorują kobiety po 30. roku życia.  

Wielu chorych nie zdaje sobie sprawy z istnienia tej choroby, a o jej obecności dowiadują się od bliskich, którzy są zmęczeni dziwnymi dźwiękami wydawanymi podczas snu przez śpiącego obok domownika. Niestety chory nie zawsze sięga po pomoc, a wręcz bagatelizuje problem, który z czasem się pogłębia i doprowadza do szeregu uporczywych dolegliwości. 

Przyczyny bruksizmu

Przyczyna powstania bruksizmu nie została jednoznacznie określona. W etiopatogenezie choroby istotną rolę odgrywa zmiana pobudliwości wrzecionek nerwowo-mięśniowych, które są wrażliwe na rozciąganie oraz zwiększenie napięcia mięśni, również po ustaniu czynności ruchowej. Brak odpoczynku mięśni i ich przeciążenie prowadzi do powstawania bólu. 

Zgrzytanie zębów jest spowodowane niektórymi chorobami (tężcem, padaczką, zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, chorobą Parkinsona), wadami wrodzonymi (zwłaszcza w przypadku bruksizmu u dzieci) oraz trybem życia. Według specjalistów do takich czynników zalicza się: 

• długotrwały, przewlekły stres – kiedy człowiek się stresuje, dochodzi do zwiększonego napięcia mięśniowego mięśni twarzoczaszki oraz mięśni żuchwy, czego konsekwencją jest poruszanie żuchwą podczas snu, a co za tym idzie – ocieranie się o siebie zębów górnej oraz dolnej szczęki; 
• wady anatomiczne szczęki lub wady zgryzu; 
• urazy zgryzowe oraz urazy twarzoczaszki, 
• pasożyty, najczęściej owsiki – przyczyna ta często występuje u dzieci; 
• czynniki dziedziczne – dzieci, których rodzice cierpią na bruksizm są bardziej predysponowane do wystąpienia zgrzytania zębami, 
• zmiany w układzie nerwowym, 
• częste żucie gumy; 
• źle dopasowane protezy zębowe lub korony, nieprawidłowe wypełnienie ubytków w zębach; 
• zaburzenia w gospodarce magnezowej, głównie niedobór magnezu; 
• zaburzenia lękowe – nerwica, zespół stresu pourazowego, depresja i choroby psychiczne są najczęstszą w obecnych czasach przyczyną zgrzytania zębami u dorosłych. 

Wybór terapii, która złagodzi dolegliwości, zależny jest od liczby czynników przyczyniających się do powstania zgrzytania zębami. 

Masz dużo powodów do stresu? Wypróbuj odpowiednią suplementację. Znajdziesz ją w przestrzeni zakupowej Hello Zdrowie. 

Bruksizm – objawy

Zgrzytanie zębami może pojawiać się nie tylko w nocy, ale również i w ciągu dnia.  Bruksizm objawia się zmianami w uzębieniu i przyzębiu, w tym: starciem zębów, odsłonięciem korzeni zębowych, zmniejszaniem się szerokości zębów, popękaniem szkliwa i obniżeniem poziomu dziąseł. Ponadto pojawia się nadwrażliwość na gorące lub zimne produkty, krwawienie dziąseł podczas szczotkowania oraz chwianie się zębów, często mylone z paradontozą. Dodatkowo widoczne są zmiany w obrębie języka, policzków i błony śluzowej, w tym maceracja śluzówki i rany na wewnętrznej stronie policzków oraz pogryziony język. Dochodzi także do zaburzeń w obrębie mięśni żucia – ich bolesności i zwiększonego napięcia. W stawie skroniowo-żuchwowym słyszalne są różne odgłosy takie jak trzaski, trzeszczenia i tarcie. 

Jeśli zgrzytanie zębami trwa długo, mogą się pojawić takie konsekwencje, jak: 

• uporczywe bóle głowy wynikające z podwyższonego napięcia mięśniowego i mimowolnego zaciśnięcia szczęki – mogą przybrać formę migren, którym niekiedy towarzyszy światłowstręt, 
• zmiana kształtu twarzy – ciągłe zaciskanie szczęki i zgrzytanie zębami powoduje nieustanne napięcie mięśni twarzoczaszki, sprawiając, że zwiększają one swoją wielkość, w wyniku czego twarz staje się charakterystycznie kwadratowa, 
• dolegliwości takie jak skurcze, ból w okolicy obręczy barkowej oraz ból mięśni przykręgosłupowych, 
• zaburzenia w funkcjonowaniu stawu skroniowo-żuchwowego, 
• przykurcze mięśniowe, 
• ból podczas otwierania i zamykania jamy ustnej, 
• ograniczenie ruchomości stawu skroniowo-żuchwowego, 
• zaburzenia w funkcjonowaniu stawu skroniowo-żuchwowego bezpośrednio sąsiadującego z aparatem słuchowym mogą wywoływać zaburzenia słuchu, ból uszu lub zaburzenia równowagi, 
• stany zapalne uszu, 
• szumy w uszach, 
• zaburzenia widzenia: suchość oczu, brak ostrości widzenia, 
• zaburzenia w pracy oraz ruchomości kręgosłupa, 
• zaburzenia równowagi. 

Zgrzytanie zębami u dzieci

Dlaczego roczne dziecko dziecko zgrzyta zębami w nocy lub w dzień? Do trzeciego roku życia bruksizm jest bardzo powszechny u dzieci i stanowi on naturalny symptom ząbkowania. Zgrzytanie zębów u niemowląt wynika również z niedojrzałości układu mięśniowego i nerwowego. Jeśli problem jest uciążliwy i długo już trwa, zauważysz patologiczne ścieranie zębów albo pojawiły się u dziecka już zęby stałe, warto skonsultować się ze specjalistą. Co jeszcze może oznaczać zgrzytanie zębów u dziecka? Za przyczynę tego problemu uznaje się również: 

•  wady zgryzu– wówczas należy zastosować aparat, który je wyrówna i zapobiegnie wyniszczaniu szkliwa 
• owsicę, która objawia się poprzez: drapanie się i świąd w okolicach odbytu, bóle brzucha, brak apetytu, zwiększoną ochotę na słodycze, kłopoty z koncentracją i apatyczność 
• nadmierny stres, 
• bierne palenie tytoniu – wzrost stężenia nikotyny i dopaminy prowadzą do zwiększenia aktywności mięśni twarzy, 
• zaburzenia oddychania w czasie snu. 

Do objawów zgrzytania zębów u dziecka należą: 

• płacz bez uzasadnionej przyczyny w pierwszym roku życia; 
• częste kolki; 
• pocieranie lub uderzanie głową o poduszkę lub inną, twardą powierzchnię; 
• często występujące bóle głowy; 
• patologiczne ścieranie zębów; 
• ubytki w kształcie klina i pęknięcie szkliwa (te objawy może zauważyć stomatolog); 

Diagnostyka bruksizmu 

Duża część osób cierpiących na bruksizm jest nieświadoma problemu. Najczęściej diagnoza zostaje postawiona w momencie, gdy pojawiają się powikłania zdrowotne. Aby leczenie bruksizmu było skuteczne, najważniejsze jest znalezienie przyczyny zgrzytania zębami. Do kogo udać się z podejrzeniem bruksizmu? Diagnostykę przeprowadza lekarz stomatolog. Żeby wdrożyć leczenie, sam wywiad przeprowadzony z chorym może być niewystarczający do podjęcia terapii, dlatego ważna jest bardziej szczegółowa diagnostyka.

W badaniu czynnościowym ocenia się stan napięcia i tkliwość mięśni, ruchomość żuchwy oraz stanu uzębienia. Dodatkowo przeprowadzanym badaniem jest elektromiografia (EMG) mięśni żwaczy i skroniowych, która pozwala na wykrycie pojawiającego się napięcia mięśniowego.  W diagnostyce konieczne jest wykluczenie u chorego takich chorób i dolegliwości jak: choroba Huntingtona, dyskineza w obrębie ust, dystonia twarzy i ust, napady padaczkowe i połowiczy kurcz twarzy. 

Leczenie bruksizmu

Leczenie bruksizmu jest wieloetapowe i długotrwałe. Osobom cierpiącym na bruksizm dzienny należy uświadomić konieczność kontrolowania nadmiernego napinania mięśni i zaciskania zębów. W terapii bruksizmu nocnego wykorzystuje się szyny lub specjalne nakładki, które mają zapobiec dalszemu ścieraniu się zębów. 

Jak leczyć bruksizm? Do metod oraz sposobów radzenia sobie z nim należą: 

• psychoterapia – jeśli przyczyną jest stres bądź zaburzenia lękowe, warto udać się do specjalisty, który pomoże radzić sobie ze stresem; dodatkowo przydatna w tym przypadku będzie nauka metod relaksacyjnych, które można stosować przed snem; należy pamiętać, że intensywność bruksizmu jest proporcjonalna do poziomu odczuwanego stresu, 
• wizyta u stomatologa lub ortodonty – w przypadku źle dopasowanych protez, koron lub wad zgryzu konieczne będzie udanie się do lekarza stomatologa; u osób z wadami zgryzu najczęściej zaleca się założenie aparatu na stałe na zęby, aby zgryz wyrównać, 
• szyna relaksacyjna wykonana silikonu, 
• masaże twarzy, 
• farmakoterapia – jeśli mamy do czynienia z chorobami psychicznymi lub silnymi stanami lękowymi, niezbędne jest zastosowanie leków przeciwlękowych; początkowo stosowane są zazwyczaj leki na bazie ziół, jeśli jednak nie przyniosą oczekiwanego efektu, do najczęściej podawanych leków na bruksizm należą benzodiazepiny bądź barbiturany, czyli leki psychotropowe, 
• zmiana leków – niektóre leki na receptę, głównie przeciwdrgawkowe i selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, mogą być odpowiedzialne za zgrzytanie zębami – w takim przypadku należy rozważyć stosowanie zamienników, 
• toksyna botulinowa – niektórzy zalecają wstrzyknięcie w okolicę stawu skroniowo-żuchwowego toksyny botulinowej, która stymuluje nerwy, rozluźniając mięśnie szczękowe. 

Jak leczyć bruksizm u dziecka? Podobnie jak w przypadku osób dorosłych, u dzieci stosuje się szyny relaksacyjne. Pomocne mogą być również wizyty u psychologa, jeśli dziecko nie radzi sobie w sytuacjach stresowych. Ważna jest odpowiednia higiena snu. W niektórych przypadkach konieczne jest zastosowanie terapii farmakologicznej.

Leczenie domowe bruksizmu

W leczeniu bruksizmu warto zastosować również produkty, które być może masz już w domu: 

• mleko z kurkumą – mleko zawiera tryptofan, który ułatwia zasypianie, natomiast kurkuma działa jak środek przeciwbólowy; ciepło napoju pomoże z kolei rozluźnić mięśnie, 
• produkty z magnezem – jeśli przyczyną zgrzytania zębami u dorosłych jest niedobór magnezu lub brak równowagi między jego stężeniem a poziomem wapnia, konieczna będzie jego suplementacja i uwzględnienie go w diecie oraz ograniczenie spożywania produktów, które go wypłukują; magnez można znaleźć w migdałach, awokado, bananach, szpinaku, nasionach dyni, czarnej fasoli, figach oraz czarnej czekoladzie, 
• porzucenie używek – wieczorem warto zrezygnować z alkoholu i kofeiny, które mogą stymulować zgrzytanie zębami, 
• ograniczenie żucia gumy, które również przyczynia się do powstania tego problemu, 
• porzucenie nawyków, takich jak: obgryzanie długopisów, ołówków i innych przedmiotów, które zwiększają prawdopodobieństwo nocnego zgrzytania zębami. 

Bruksizm a szyna relaksacyjna

Szyna relaksacyjna stosowana w bruksizmie to przezroczysta nakładka na zęby, która pomaga odpowiednio ustawić żuchwę względem szczęki, a tym samym – ograniczyć uszkodzenia i zapewnić spokojny sen domownikom śpiącym w towarzystwie chorego. Noszenie nakładki na zęby na noc pomaga ochraniać tkanki, rozluźniać mięsnie żuchwy oraz odciążać staw skroniowo-żuchwowy. Pacjenci stosujący wkładkę na zęby lepiej śpią, a przy tym zmniejszają się ich dolegliwości bólowe spowodowane bruksizmem. 

Jak wygląda szyna na zęby? Jest to nakładka wykonana z różnych rodzajów materiałów, których wspólną cechą jest wysoka odpornością na uszkodzenia. Szyna na bruksizm nie powoduje otarć i nie podrażnia zębów i jest wskazana dla osób z kompletnym uzębienia. Gdzie kupić nakładkę na zęby? Najlepiej bezpośrednio u stomatologa. Profesjonalną szynę relaksacyjną stomatolog wykonuje po pobraniu wycisku i doborze odpowiednich parametrów płytki. Nie należy zaopatrywać się w szynę relaksacyjną w zwykłym sklepie, ponieważ nie będzie dopasowana do indywidualnych potrzeb, przez co nie spełni powierzonych jej funkcji.  Czas noszenia szyny na zęby zależy od stopnia zaawansowania bruksizmu. Cena szyny relaksacyjnej na bruksizm wynosi od 200 do 750 zł.  

Bruksizm a botoks

Niektóre osoby decydują się na leczenie bruksizmu botoksem, czyli toksyną botulinową. Efektem zabiegu jest zmniejszenie napięcia mięśnia, jego obkurczenie i rozluźnienie. Dzięki temu zanika również problem zgrzytania zębami. Zabieg polega z kolei na tym, że blokuje się na pewien czas przepływ impulsu nerwowego do mięśnia żwacza poprzez wciśnięcie w niego toksyny botulinowej przy pomocy cienkiej igły. Cała procedura jest bezpieczna, bezbolesna i mało inwazyjna. Cenę leczenia bruksizmu toksyną botulinową wynosi od 240 do 1000 zł. 

Ćwiczenia rozluźniające na bruksizm

Istnieją pewne techniki, które mogą pomóc rozluźnić szczękę i język, a tym samym zwalczyć problem zgrzytania zębami przez sen i w ciągu dnia. Oto najpopularniejsze ćwiczenia na bruksizm. 

Ćwiczenia rozluźniające szczękę: 

• otwórz usta najszerzej jak to możliwe, a następnie zamknij je bardzo powoli (15 razy), 
• przesuwaj szczękę z jednej strony na drugą (15 razy), 
• przesuwaj szczękę w przód i w tył, możliwie jak najmocniej (15 razy), 
• wykonaj szczęką okrężne ruchy w prawo i w lewo (10 razy w każdym kierunku), 
• wykonaj szczęką ruchy w kształcie ósemek pionowych lub poziomych, unosząc je na bokach i schodząc do środka w dół (10 razy w każdym kierunku). 

Podane ćwiczenia należy wykonywać dwa razy dziennie i to najlepiej przed snem. 

Dodatkowo, warto wykonywać ćwiczenia rozluźniające język: 

• wyciągnij język możliwie jak najmocniej, 
• mając zamknięte usta, naciskaj językiem na policzki od wewnątrz, w lewo i prawo. 

Podane ćwiczenia wykonuj przez dwie lub trzy minuty, dwa razy dziennie. 

Powikłania bruksizmu 

Nieleczony bruksizm prowadzi do niekorzystnych zmian w obrębie zębów, w tym ich pękania, kruszenia się szkliwa i rozchwiania zębów. Ponadto podczas otwierania ust pojawiają się trzaski. Konsekwencją zgrzytania zębami jest także ograniczona ruchomość głowy, bóle szyi i barków oraz zaburzenia równowagi. 

Aktualizacja: Patrycja Nawojowska

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482466/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3081266/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4439689/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5026093/