FT4, badanie wolnej tyroksyny. Kiedy warto je wykonać?

Wolna tyroksyna (FT4) to aktywna biologicznie frakcja hormonu tarczycy niezwiązana z białkami nośnikowymi. Badanie FT4 służy ocenie stanu czynnościowego gruczołu tarczowego oraz monitorowaniu efektywności leczenia jego nadczynności i niedoczynności. FT4 wysokie wskazuje na nadczynność tarczycy, a FT4 niskie towarzyszy niedoczynności gruczołu.

FT4 – co to jest?

Tyroksyna (T4) to jeden z hormonów syntetyzowanych, przechowywanych i uwalnianych przez komórki tarczycy. Większość związku wydzielanego do krwiobiegu (ok. 99 proc.) jest związana z białkami transportowymi:

• globuliną wiążącą tyroksynę TGB,
• prealbuminami,
• albuminą.

Taka związana postać hormonu jest nieaktywna. Aktywność biologiczną wykazuje jedynie wolna frakcja tyroksyny, niezwiązana z żadnymi białkami, czyli FT4. Doskonale obrazuje czynność wydzielniczą gruczołu tarczowego. To również ta postać hormonu przedostaje się do wnętrza komórek, wpływając na ich pracę. Rolą wolnej tyroksyny w organizmie są m.in.:

• kontrolowanie przebiegu procesów utleniania komórkowego,
• udział w metabolizmie glukozy i kwasów tłuszczowych,
• normalizowanie gospodarki hormonalnej,
• wpływ na funkcjonowanie układów: rozrodczego, nerwowego oraz sercowo-naczyniowego.

Kiedy wykonywane jest badanie FT4?

Poziom FT4 we krwi oznaczany jest w celu monitorowania funkcji tarczycy. Do oznaczenia wolnej tyroksyny skłonić może wystąpienie objawów mogących sugerować zarówno niedoczynność, jak i nadczynność gruczołu tarczowego.

Masz za niskie FT4? Objawy mogą wskazywać na niedoczynność tarczycy. Wysoki parametr towarzyszy nadczynności tarczycy. Obie choroby zostały krótko scharakteryzowane w poniższej tabeli.

Kiedy jeszcze może być oznaczany poziom FT4? Badanie wykonywane jest w celu kontrolowania skuteczności leczenia chorób tarczycy, a także w celu diagnozowania przyczyn niepłodności. Poziom FT4 i TSH, czyli hormonu tyreotropowego, są ponadto razem oznaczane u noworodków w pierwszych dobach życia, co ma na celu wczesną diagnostykę wrodzonej niedoczynności tarczycy.

Jak przygotować się do badania FT4?

Badanie FT4 wykonywane jest z próbki krwi żylnej. Bardzo często oznaczenie to lekarz zleca jednocześnie z badaniem poziomu FT3 (wolna trójjodotyronina) oraz TSH. Taką diagnostykę zaleca się wykonywać na czczo, po co najmniej 8-godzinnej przerwie od ostatniego posiłku. Wolnej tyroksyny nie sprawdza się u pacjentów stosujących heparynę i w ciągu kilku pierwszych dni po przerwaniu leczenia.

Ile kosztują badania FT3 i FT4? Za oznaczenie obu hormonów w postaci biologicznie czynnej należy zapłacić około 22-25 złotych, podobny jest koszt wykonania badania TSH.

FT4 – normy dla dzieci i dorosłych

Poziom wolnej tyroksyny we krwi zmienia się wraz z wiekiem. Normy FT4 dla poszczególnych grup wiekowych przedstawiają się tak jak w poniższej tabeli. Należy przy tym pamiętać, że mogą się one nieco różnić w zależności od metody badawczej, jakie przyjęło laboratorium, dlatego wynik każdego badania trzeba skonsultować z lekarzem oraz bazując na normach określonych dla danej placówki.

FT4 w ciąży

Ile powinno wynosić FT4 w ciąży? Normy FT4 w ciąży różnią się dla poszczególnych trymestrów i wynoszą odpowiednio:

• I trymestr 0,7-2,0 ng /dl (9-26 pmol/l),
• II trymestr 0,5-1,6 ng /dl (6,5-21 pmol/l),
• III trymestr 0,5-1,6 ng /dl (6,5-21 pmol/l).

Nadczynność tarczycy może dotyczyć około 4 proc. kobiet ciężarnych i wówczas obserwowane jest podwyższone FT4. Znacznie rzadziej diagnozowana jest niedoczynność tarczycy w ciąży – wolna tyroksyna jest wtedy obniżone poniżej przedziału wartości prawidłowych.

Co oznacza podwyższone FT4?

Interpretacja wyniku FT4 powinna być przeprowadzona jednocześnie z analizą poziomu TSH. Tylko łączna ocena tych dwóch parametrów pozwala na określenie przyczyny wysokiego poziomu wolnej tyroksyny. Podwyższone FT4 zazwyczaj wskazuje na nadczynność tarczycy.

Pierwotna nadczynność tarczycy wynika z procesów chorobowych toczących się w obrębie gruczołu tarczowego. Przykładem jest choroba Gravesa-Basedowa, czyli autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. W jej przebiegu syntetyzowane są autoprzeciwciała, które pobudzają gruczoł tarczowy do syntezy hormonów. Podwyższonemu FT4 towarzyszy wtedy niskie TSH.

Kolejną przyczyną wysokiego FT4 może być nadczynność tarczycy w przebiegu infekcji wirusowych. W zakażeniu takimi patogenami jak wirus różyczki, odry, świnki albo grypy może dojść do rozwoju zapalenia gruczołu tarczowego. Wraz z postępującym uszkodzeniem jego struktury, nadczynność może przejść w niedoczynność.

W przebiegu nadczynności wtórnej tarczycy dochodzi do nadprodukcji TSH przez przysadkę, np. w konsekwencji obecności gruczolaka przysadki. A TSH to hormon tyreotropowy pobudzający czynność wydzielniczą tarczycy, więc wówczas wysokiemu poziomowi TSH towarzyszy podwyższone FT4. Inne przyczyny wysokiego poziomu wolnej tyroksyny to:

• nowotwory tarczycy,
• ciąża,
• stosowanie preparatów jodu,
• leczenie niedoczynności tarczycy tyroksyną,
• stosowanie glikokortykoidów,
• stosowanie heparyny, która może hamować łączenie T4 z białkami.

Niskie FT4. Co oznacza?

Obniżone FT4 wskazuje zazwyczaj na niedoczynność tarczycy, która może mieć charakter pierwotny lub wtórny. Pierwotna niedoczynność tarczycy to może być Hashimoto, gdy autoprzeciwciała niszczą tkankę gruczołu. Konsekwencją jest spadek syntezy hormonów tarczycy i spadek poziomu FT4 poniżej normy oraz wzrost stężenia TSH.

Z kolei wtórna niedoczynność tarczycy cechuje się niskim FT4 i niskim TSH. W przebiegu takiego zaburzenia przysadka produkuje zbyt mało TSH, co przekłada się na niższą syntezę hormonów przez tarczycę. Niedoczynność gruczołu tarczowego może też rozwinąć się w efekcie:

• terapii jodem radioaktywnym,
• niedoboru jodu,
• stosowania takich leków jak amiodaron czy interferon alfa.

Bibliografia:

1. Armstrong M. i in., Physiology, Thyroid Function, StatPearls 2023.
2. https://www.southtees.nhs.uk/services/pathology/tests/free-thyroxine-ft4/ [dostęp 23.10.2024].
3. Pasqualetti G. i in., Thyroid hormones ratio is a major prognostic marker in advanced metastatic colorectal cancer: Results from the phase III randomised CORRECT trial, European Journal of Cancer 2020, 133, 66-73.
4. Stepanek L. i in., Free triiodothyronine/free thyroxine (FT3/FT4) ratio is strongly associated with insulin resistance in euthyroid and hypothyroid adults: a cross-sectional study, Endokrynologia Polska 2021, 72, 1, 8-13.

Aktualizacja treści: inż. Agata Domagała