Kalcytonina – norma, badanie i działanie w organizmie

Kalcytonina to hormon wydzielany przez tarczycę, którego głównym zadaniem jest regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej. Badanie kalcytoniny wykonuje się m.in w diagnostyce raka rdzeniastego tarczycy. Podwyższony poziom kalcytoniny może świadczyć o obecności choroby nowotworowej. W leczeniu niedoborów kalcytoniny wykorzystuje się kalcytoninę łososiową.

Co to jest kalcytonina?

Kalcytonina (CT, tyreokalcytonina) to hormon produkowany przez okołopęcherzykowe komórki C tarczycy. Niewielkie ilości kalcytoniny powstają także w przytarczycach, grasicy, wątrobie, płucach, jelitach i pęcherzu moczowym. Ludzka kalcytonina jest peptydem zawierającym 32 aminokwasy.

Kalcytonina została odkryta przez Harolda Coppa w 1962 roku. Pomimo udokumentowanych efektów fizjologicznych wywoływanych przez ten hormon, rola kalcytoniny przez długi okres czasu stanowiła powód do dyskusji naukowych. Wynikało to z faktu, iż w przypadku niedoboru lub nadmiaru kalcytoniny nie obserwowano u chorych patofizjologii układu kostnego. Dopiero odkrycie receptorów CTR pomogło w zrozumieniu znaczenia kalcytoniny w ochronie szkieletu kostnego i regulacji homeostazy wapniowej.

Działanie kalcytoniny

Funkcją kalcytoniny jest regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej: hormon ten zmniejsza stężenia wapnia i fosforanów we krwi oraz zapobiega resorpcji kości, dzięki regulacji liczby i aktywności osteoklastów. Rolą kalcytoniny w nerkach jest hamowanie tworzenia aktywnej postaci witaminy D3. Ponadto kalcytonina hamuje wydzielanie kwasu solnego w żołądku i uwalnianie gastryny.

Działanie kalcytoniny jest antagonistyczne (przeciwne) do hormonu przytarczyc – parathormonu. Regulacja wydzielania kalcytoniny jest zależna od stężenia wapnia we krwi – wzrost stężenia wapnia prowadzi do pobudzania wydzielania kalcytoniny, natomiast spadek stężenia wapnia hamuje sekrecję kalcytoniny.

Niedobór i nadmiar kalcytoniny

Niedobór kalcytoniny występuje rzadko i  zwykle nie wywołuje żadnych komplikacji zdrowotnych. Do nadmiernego wytwarzania kalcytoniny dochodzi w dwóch rzadkich stanach – przeroście komórek C oraz w raku rdzeniastym tarczycy (MCT), który jest nowotworem złośliwym. Do objawów MCT należą:

• wyczuwalny guz na szyi,
• bolesność tarczycy przy dotyku,
• problemy z połykaniem,
• chrypka,
• biegunka,
• powiększenie węzłów chłonnych.

Wysoki poziom kalcytoniny może pojawić się w: nadczynności przytarczyc, hipergastrynemii, zaburzeniach pracy nerek, chorobach płuc, nowotworach neuroendokrynnych trzustki i układu oddechowego oraz w czerniaku i białaczce. Fizjologiczne zwiększenie stężenia kalcytoniny obserwuje się także w ciąży i laktacji, po wysiłku fizycznym, u dzieci i niemowląt oraz u osób z wyższą masą ciała niż zalecana.

Kalcytonina – badanie

Kalcytonina jest czułym i swoistym markerem notoworowym raka rdzeniastego tarczycy (MCT), oznaczanym zarówno w jego rozpoznaniu jak i monitorowaniu efektywności terapii. Badanie kalcytoniny znajduje także zastosowanie w:

• diagnostyce hiperplazji komórek C,
• jako badanie przesiewowe u krewnych pacjentów z gruczolakowatością wewnątrzwydzielniczą typu 2,
• jako badanie kontrolne u osób z guzami neuroendokrynnymi takimi jak: rakowiak, insulinoma oraz drobnokomórkowy rak płuc,
• monitorowaniu pooperacyjnym raka rdzeniastego tarczycy: nieoznaczalne stężenie kalcytoniny informuje o skuteczności terapii, z kolei wzrost stężenia kalcytoniny świadczy o dalszej obecności komórek nowotworowych.

*oznaczenia kalcytoniny nie stosuje się w ocenie zaburzeń metabolizmu wapnia.

Podstawowe oznaczenie kalcytoniny wykonuje się z krwi pobranej z żyły łokciowej. Przed oddaniem krwi powinno się unikać wysiłku fizycznego i stresu. Do badania należy przyjść na czczo (minimum 8 godzin od ostatniego posiłku). Cena badania kalcytoniny wynosi około 40-80 zł.

Dokładniejszym badaniem kalcytoniny jest oznaczeniu stężenia CT w teście stymulacji. Pacjentowi podaje się dożylnie wapń lub pentagastrynę, które pobudzają sekrecję kalcytoniny. Krew pobiera się na czczo przed podaniem preparatów oraz kilkukrotnie po iniekcji.

Kalcytonina – norma

Prawidłowa wartość kalcytoniny we krwi u osoby zdrowej wynosi <10 pg /ml. Graniczna wartość kalcytoninemii może być wskazaniem do powtórzenie badania. W teście z pentagastryną stężenie kalcytoniny u osoby zdrowej nie powinno przekraczać 30 pg/ml.

U chorych z rakiem rdzeniastym stosuje się inne zakresy norm. W MCT ograniczonym do tarczycy obserwuje się stężenie kalcytoniny nie przekraczające 1000 pg/ml. Gdy nowotwór jest obecny także w przylegających do tarczycy strukturach, stężenie hormonu może wynieść 1000-100 000 pg/ml. W chorobie nowotworowej z przerzutami do narządów odległych wynik stężenia kalcytoniny może przekraczać nawet 100 000 pg/ml.

Należy pamiętać , iż norma na kalcytoninę może różnić się w zależności od wartości referencyjnych przyjętych przez dane laboratorium. Z tego względu wynik badania zawsze należy skonsultować z lekarzem.

Kalcytonina jako lek

Kalcytonina jest hormonem stosowanym w leczeniu:

• choroby Pageta (choroba o nieznanej etiologii, prowadząca do zwiększonej resorpcji kości),
• hiperkalcemii towarzyszącej chorobie nowotworowej,
• nagłej utraty masy kostnej, która jest skutkiem złamań osteoporotycznych i unieruchomienia.

Na rynku dostępna jest kalcytonina łososiowa (Calcitoninum salmonis), którą uzyskuje się techniką rekombinacji DNA z bakterii Escherichia coli. Lek sprzedawany jest w postaci roztworu do wstrzykiwań podskórnych, domięśniowych lub dożylnych. Cena kalcytoniny łososiowej jest zróżnicowana i zależna od poziomu refundacji. Przykładowo za preparat zawierający 5 ampułek (o zawartości 100 j.m./ml kalcytoniny) zapłacimy około 20 zł. W aptece dostępna jest również kalcytonina łososiowa w postaci aerozolu do nosa. Koszt preparatu zawierającego 14 dawek kalcytoniny wynosi około 110 zł.

Jak każdy lek, tak i kalcytonina łososiowa może wywoływać działania niepożądane. Skutkami ubocznymi stosowania kalcytoniny łososiowej mogą być: nudności, wymioty i zaczerwienienie skóry (bardzo często), miejscowe odczyny zapalne w miejscu iniekcji, wysypka, metaliczny posmak w ustach, zawroty głowy (niezbyt często) oraz zaburzenia układu immunologicznego takie jak skurcz oskrzeli, gardła i anafilaksja (bardzo rzadko). Stosując kalcytoninę przed snem można znacząco zredukować częstość występowania zaburzeń żołądkowo-jelitowych.

Bibliografia:

1. W. Traczyk, „Fizjologia człowieka w zarysie”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
2. R. Krysiak, B. Marek, B. Okopień, „Rak rdzeniasty tarczycy – aktualny stan wiedzy”, Endokrynologia Polska, 5/2008.
3. A. J. Felsenfeld i B. S. Levine, “Calcitonin, the forgotten hormone: Does it deserve to be forgotten?”, Clin. Kidney J., vol. 8, no. 2, pp. 180–187, 2015.
4. S. J. Wimalawansa, “Calcitonin: History, Physiology, Pathophysiology and Therapeutic Applications”, in Osteoporosis in Men, Elsevier Inc., pp. 653–666.2010.