Kalcytonina, hormon tarczycy. Za co odpowiada?

Kalcytonina to hormon wydzielany przez tarczycę, którego głównym zadaniem jest regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej. Badanie kalcytoniny wykonuje się m.in. w diagnostyce raka rdzeniastego tarczycy. Podwyższony poziom może świadczyć o rozwoju choroby nowotworowej, a w leczeniu niedoborów wykorzystuje się kalcytoninę łososiową.

Co to jest kalcytonina?

Kalcytonina (CT, tyreokalcytonina) to hormon produkowany przez okołopęcherzykowe komórki C tarczycy. Niewielkie ilości hormonu powstają także w przytarczycach, grasicy, wątrobie, płucach, jelitach i pęcherzu moczowym. Ludzka kalcytonina jest peptydem zawierającym 32 aminokwasy.

Kalcytonina została odkryta przez Harolda Coppa w 1962 roku. Pomimo udokumentowanych efektów fizjologicznych wywoływanych przez ten związek, rola kalcytoniny przez długi czas wzbudzała emocje w środowiskach naukowych.

Wynikało to z faktu, iż w przypadku niedoboru lub nadmiaru kalcytoniny nie obserwowano u chorych patofizjologii układu kostnego. Dopiero odkrycie receptorów CTR pomogło w zrozumieniu znaczenia hormonu w ochronie szkieletu kostnego i regulacji homeostazy wapniowej.

Działanie kalcytoniny

Rolą kalcytoniny w nerkach jest hamowanie tworzenia się aktywnej postaci witaminy D3oraz hamowanie wydzielania kwasu solnego w żołądku i uwalnianie gastryny. Funkcją kalcytoniny jest jednak przede wszystkim regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej:

• zmniejsza stężenia wapnia i fosforanów we krwi,
• zapobiega resorpcji kości dzięki regulacji liczby i aktywności osteoklastów.

Działanie kalcytoniny jest antagonistyczne (przeciwne) do hormonu przytarczyc – parathormonu. Regulacja wydzielania kalcytoniny jest zależna od stężenia wapnia we krwi:

• wzrost stężenia wapnia prowadzi do pobudzania wydzielania kalcytoniny,
• spadek stężenia wapnia hamuje sekrecję kalcytoniny.

Na powyższym schemacie przedstawiono, jakie funkcje pełni kalcytonina.

Badanie kalcytoniny i cena

Kalcytonina jest czułym i swoistym markerem nowotworowym raka rdzeniastego tarczycy (MCT), oznaczanym zarówno w jego rozpoznaniu, jak i monitorowaniu efektywności terapii. Badanie kalcytoniny znajduje także zastosowanie w:

• diagnostyce hiperplazji komórek C,
• jako badanie przesiewowe u krewnych pacjentów z gruczolakowatością wewnątrzwydzielniczą typu 2,
• jako badanie kontrolne u osób z guzami neuroendokrynnymi, takimi jak rakowiak, insulinoma oraz drobnokomórkowy rak płuc,
• monitorowaniu pooperacyjnym raka rdzeniastego tarczycy. Nieoznaczalne stężenie kalcytoniny informuje o skuteczności terapii, z kolei wzrost stężenia kalcytoniny świadczy o dalszej obecności komórek nowotworowych.

Oznaczenia kalcytoniny nie stosuje się w ocenie zaburzeń metabolizmu wapnia.

Podstawowe oznaczenie kalcytoniny wykonuje się z krwi pobranej z żyły łokciowej. Przed oddaniem próbki powinno się unikać wysiłku fizycznego i stresu. Do procedury należy podejść na czczo (minimum 8 godzin po ostatnim posiłku). Ile kosztuje kalcytonina? Cena badania wynosi ok. 60-90 zł.

Dokładniejszym badaniem kalcytoniny jest oznaczenie stężenia CT w teście stymulacji. Pacjentowi podaje się dożylnie wapń lub pentagastrynę, które pobudzają sekrecję kalcytoniny. Krew pobiera się na czczo przed podaniem preparatów oraz kilkukrotnie po iniekcji.

Kalcytonina. Norma

Prawidłowa wartość kalcytoniny we krwi u osoby zdrowej wynosi <10 pg /ml. Graniczna wartość kalcytoninemii może być wskazaniem do powtórzenia badania. W teście z pentagastryną stężenie kalcytoniny u osoby zdrowej nie powinno przekraczać 30 pg/ml.

U chorych z rakiem rdzeniastym stosuje się inne zakresy norm:

• w MCT ograniczonym do tarczycy obserwuje się stężenie kalcytoniny nieprzekraczające 1000 pg/ml,
• gdy nowotwór jest obecny także w przylegających do tarczycy strukturach, stężenie hormonu może wynieść 1000-100 000 pg/ml.,
• w chorobie nowotworowej z przerzutami do narządów odległych, wynik stężenia kalcytoniny może przekraczać nawet 100 000 pg/ml.

Należy pamiętać, iż norma na kalcytoninę może różnić się w zależności od wartości referencyjnych przyjętych przez dane laboratorium. Z tego względu wynik badania zawsze należy skonsultować z lekarzem.

Niedobór i nadmiar kalcytoniny

Niedobór kalcytoniny występuje rzadko i  zwykle nie wywołuje żadnych komplikacji zdrowotnych. Do nadmiernego wytwarzania kalcytoniny dochodzi w dwóch rzadkich stanach – przeroście komórek C oraz w raku rdzeniastym tarczycy (MCT), który jest nowotworem złośliwym. Do objawów MCT należą:

• wyczuwalny guz na szyi,
• bolesność tarczycy przy dotyku,
• problemy z połykaniem,
• chrypka,
• biegunka,
• powiększenie węzłów chłonnych.

Wysoki poziom kalcytoniny może pojawić się w:

• nadczynności przytarczyc,
• hipergastrynemii,
• zaburzeniach pracy nerek,
• chorobach płuc,
• nowotworach neuroendokrynnych trzustki i układu oddechowego,
• w czerniaku i białaczce.

Fizjologiczne zwiększenie stężenia kalcytoniny obserwuje się także w ciąży i w okresie laktacji, po wysiłku fizycznym, u dzieci i niemowląt oraz u osób z wyższą masą ciała niż zalecana. A fizjologicznie oznacza, że jest to stan naturalny, niepowiązany z żadną patologią.

Kalcytonina jako lek

Kalcytonina jest hormonem stosowanym w leczeniu:

• choroby Pageta (choroba o nieznanej etiologii, prowadząca do zwiększonej resorpcji kości),
• hiperkalcemii towarzyszącej chorobie nowotworowej,
• nagłej utraty masy kostnej, która jest skutkiem złamań osteoporotycznych i unieruchomienia.

Na rynku dostępna jest kalcytonina łososiowa (łac. Calcitoninum salmonis), którą uzyskuje się techniką rekombinacji DNA z bakterii Escherichia coli. Lek sprzedaje się w postaci roztworu do wstrzykiwań podskórnych, domięśniowych lub dożylnych. Cena kalcytoniny łososiowej pozostaje zróżnicowana i zależy od poziomu refundacji. Przykładowo za preparat zawierający 5 ampułek (o zawartości 100 j.m./ml kalcytoniny) zapłacisz około 20 zł.

W aptece dostępna jest również kalcytonina łososiowa w postaci aerozolu do nosa. Koszt preparatu zawierającego 14 dawek kalcytoniny wynosi około 110 zł. Ale, jak każdy lek, tak i kalcytonina łososiowa może wywoływać działania niepożądane. Skutkami ubocznymi stosowania kalcytoniny łososiowej mogą być:

• nudności i wymioty,
• zaczerwienienie skóry (bardzo często),
• miejscowe odczyny zapalne w miejscu iniekcji,
• wysypka,
• metaliczny posmak w ustach,
• zawroty głowy (niezbyt często),
• zaburzenia układu immunologicznego, takie jak skurcz oskrzeli, gardła i anafilaksja (bardzo rzadko).

Stosując kalcytoninę przed snem, można znacząco zredukować częstość występowania zaburzeń żołądkowo-jelitowych.

Bibliografia:

1. https://my.clevelandclinic.org/health/articles/22330-calcitonin [dostęp 23.10.2024].
2. McLaughlin M. B., Awosika A. O., Jialal I., Calcitonin, StatPearls 2023.
3. Srinivasan A., Wong F. K., Karponis D., Calcitonin: A useful old friend, Journal of Musculoskeletal and Neuronal Interactions 2020, 20, 4, 600-609.

Aktualizacja treści: inż. Agata Domagała.