Tchawica – budowa, funkcje i najczęstsze choroby tchawicy

Tchawica to rura mięśniowa, przez którą powietrze dostaje się do płuc.  Funkcją tego narządu jest oczyszczanie powietrza oraz wspomaganie usuwania kurzu i drobnoustrojów przedostających się do organizmu drogą oddechową. Jeśli patogeny nie zostaną wyeliminowane, prowadzą do rozwoju zapalenia tchawicy. W obrębie narządu może pojawić się także rak tchawicy, którego obecność często jest wskazaniem do przeprowadzenia zabiegu tracheotomii.

Co to jest tchawica?

Tchawica (trachea) to narząd układu oddechowego o kształcie przypominającym rurę. Rozciąga się ku dołowi od chrząstki pierścieniowatej (znajdującej się poniżej krtani) i wstępuje do klatki piersiowej. Na wysokości kąta mostka zlokalizowana jest tzw. ostroga tchawicy, w której tchawica dzieli się na lewe i prawe oskrzele główne. Dzięki tchawicy możliwy jest przepływ powietrza do płuc. Niestety narząd ten może też być drogą przedostawania się do organizmu patogenów i rozwoju infekcji.

Budowa i funkcje tchawicy

Tchawica to struktura zbudowana z tkanki włóknisto-chrzęstnej. Wyróżnia się część szyjną tchawicy leżącą w przestrzeni przyśrodkowej szyi oraz część piersiową, która wnika do śródpiersia i kończy się rozdwojeniem. Tchawicę tworzą  pierścienie chrzęstne, nazywane też chrząstkami tchawiczymi, które powstają z chrząstki szklistej. Dzięki nim przez tchawicę może przepływać powietrze nawet przy pochylonej szyi, co zapewnia jej drożność. U osób dorosłych tchawica jest znacznie szersza niż u niemowląt i dzieci – liczy około 2,5 cm. Sam przewód osiąga długość około 12 cm.

Tchawica w przekroju poprzecznym przypomina niepełny pierścień. Wyścielający ją nabłonek oddechowy zawiera komórki kubkowe wydzielające śluz do światła tchawicy oraz rzęski, których ruch umożliwia przesuwanie kurzu z płuc w stronę krtani. Przedostające się do organizmu drobnoustroje i drobiny mogą być usunięte poprzez kaszel lub odkrztuszenie wydzieliny.

Za nabłonkiem leży tkanka łączna. W tej warstwie znajdują się naczynia krwionośne, nerwy, naczynia chłonne, gruczoły śluzowe oraz włókna elastyczne nadające tchawicy sprężystość i giętkość. Powierzchnia tylna tchawicy nie zawiera chrząstki, a jedynie tkankę włóknistą i włókna mięśniowe. W momencie przechodzenia pokarmu przez przełyk ściana tylna tchawicy uwypukla się do środka.

Choroby tchawicy

Jedną z najczęstszych chorób tchawicy jest zapalenie tchawicy, do którego może dojść w wyniku infekcji wirusowej (wywołują ją przede wszystkim wirusy grypy, rhinowirusy i adenowirusy) lub bakteryjnej. Zapalenie w obrębie tchawicy powstaje wtórnie do zapalenia górnych dróg oddechowych (zapalenia gardła i krtani) lub zapalenia oskrzeli. Do objawów zapalenia tchawicy u dzieci i dorosłych należą

• suchy kaszel, nazywany szczekającym,
• ból i drapanie w gardle,
• ból w klatce piersiowej,
• świszczący oddech,
• zmęczenie,
• gorączka,
• duszności.

Ostre zapalenie tchawicy trwa około cztery bądź siedem dni i ustępuje samoistnie. Zapalenie tchawicy u dziecka w wieku przedszkolnym występuje pod postacią krupu, czyli podgłośniowego zapalenia krtani i tchawicy. Duszności u dzieci zwykle pojawiają się w nocy. Jeśli choroba przejdzie w stan przewlekły, może utrzymywać się przez wiele miesięcy. Zapalenie tchawicy często współistnieje z chorobami krtani, oskrzeli i płuc.

Rak tchawicy należy do rzadkich nowotworów, jednakże w 60-83 proc. przypadków jest zmianą złośliwą. Najczęściej pojawia się rak płaskonabłonkowy, którego występowanie związane jest z paleniem papierosów oraz rak gruczołowo-torbielowaty. Mężczyźni i kobiety równie często zapadają na raka tchawicy, głównie w czwartej i piątej dekadzie życia. Do głównych objawów raka tchawicy należy skrócenie oddechu i świszczący oddech, które bywają nieprawidłowo interpretowane jako astma.

Leczenie chorób tchawicy

Ostre zapalenie tchawicy leczy się jedynie objawowo. Nasilająca się duszność jest wskazaniem do podania glikokortykosteroidów bądź adrenaliny. W skrajnych przypadkach konieczna może okazać się intubacja dotchawicza lub tracheotomia. Intubację przeprowadza się przede wszystkim przed operacją lub w trakcie reanimacji, aby umożliwić przepływ powietrza do płuc. Polega ona na wsunięciu do tchawicy rurki przez jamę ustną i gardło lub nos. Pacjent oddycha przy pomocy respiratora.

Tracheotomia jest zabiegiem udrażniającym drogi oddechowe. W trakcie operacji przecina się tchawicę i wykonuje w niej otwór, czyli tracheostomię, przez który wprowadza się rurkę tracheostomijną. Pilnym wskazaniem do zabiegu jest niedrożność dróg oddechowych uniemożliwiająca wymianę gazową i stwarzająca ryzyko niedotlenienia pacjenta. Tracheotomia planowa wykonywana jest u chorych z niewydolnością oddechową, u których konieczna jest przedłużona wentylacja mechaniczna. Zabieg operacyjny wykonuje się najczęściej w przypadku obecności guzów i ciał obcych zamykających światło dróg oddechowych, wad wrodzonych oraz zalegającej wydzieliny.

Jak zbadać tchawicę?

Właściwym badaniem tchawicy jest bronchoskopia. Można wykonać ją za pomocą specjalnego giętkiego instrumentu (jest to bronchofiberoskopia) bądź bronchoskopu sztywnego. Przed zabiegiem pacjentowi zakłada się wenflon oraz podaje leki uspokajające, nasenne, przeciwbólowe i przeciwkaszlowe. Następnie lekarz wprowadza do dróg oddechowych fiberoskop. Badanie pozwala na dokładne obejrzenie struktur narządu oraz pobranie materiału biologicznego.

Bibliografia:

1. Chang CY, Cheng SL, Chang SC. Adenoid cystic carcinoma of trachea treated with tumor curettage and adjuvant intensity modulated radiation therapy. South Med J. 2011; 104(1): 68–70, doi: 10.1097/ /SMJ.0b013e3181fcd4d1, indexed in Pubmed: 21079533
2. Lee KS, Boiselle PM: Tracheal and bronchial neoplasms. In: Boiselle PM, Lynch D, Eds. CT of the Airways. Totowa NJ, Humana, 2008, pp 151–190.
3. Magdalena Korpas-Wasiak, Katarzyna Śmiechowicz,Waldemar Machała, Paweł Lesiak, „Tracheotomia w oddziałach intensywnej terapii”, Anestezjologia i Ratownictwo 2014; 8: 181-188.