Rodzaje szczepionek na COVID-19: wektorowa, mRNA

W styczniu ruszyły w Polsce pierwsze szczepienia na COVID-19. Na początku poddawane są im osoby z tzw. grup priorytetowych, jednak już od 15 stycznia wszyscy chętni mogą zapisywać się na przyjęcie ich pierwszej dawki. Ministerstwo Zdrowia zamówiło 62 mln dawek szczepionek, które powinny wystarczy dla 31 milionów Polaków. Jakie rodzaje szczepionek na COVID-19 stosowane są w naszym kraju? I co warto o nich wiedzieć? Odpowiadamy.

Rodzaje szczepionek na COVID-19

Firmy farmaceutyczne oferują różne warianty szczepionek na SARS-CoV-2. W Polsce będą stosowane dwa jej rodzaje:

1. genetyczne (mRNA),
2. wektorowe.

Różnią się one sposobem działania, warunkami przechowywania, skutecznością, a nawet liczbą dawek. Zostały one wykonane przez kilku różnych producentów, takich jak: Pfizer (USA, współpraca z niemiecką marką BioNTech), Moderna (USA), CureVac (Niemcy), AstraZeneca (Uniwersytet Oksfordzki, Wielka Brytania) oraz Johnson&Johnson (USA).

Szczepionki genetyczne (mRNA) – Pfizer, Moderna, CureVac

Pfizer, Moderna i CureVac to producenci szczepionek wykonanych w nowoczesnej technologii mRNA. O ile szczepionki dwóch pierwszych firm zostały już dopuszczone do użytku, o tyle trzecia, marki CureVac, znajduje się w decydującej fazie badań. Szczepionki genetyczne są dość nietypowe – różnią się od tradycyjnych tym, że nie znajdują się w nich fragmenty inaktywowanych wirusów.

Szczepionki mRNA – jak działają?

W szczepionkach genetycznych umieszczona zostaje informacja genetyczna w postaci mRNA, która dotyczy białka znajdującego się w wirusie, tzw. „białka kolca”, charakterystycznego dla SARS-CoV-2. Informacja ta jest dostarczana do komórek, które zaczynają to białko wytwarzać. Można więc powiedzieć, że szczepionki genetyczne „uczą” komórki produkować ten rodzaj białka. Organizm rozpoznaje je jednak jako obce, przez co dochodzi do produkcji odpowiednich przeciwciał, które chronią nas w momencie, gdy wirus przedostaje się do organizmu. Ważne jest to, że samo mRNA nie jest w stanie wniknąć do jądra komórkowego, w którym znajduje się ludzkie DNA. Nie oddziałuje zatem negatywnie na geny osoby szczepionej.

Skuteczność szczepionek genetycznych

Mimo że szczepionki genetyczne bazują na tej samej technologii, istnieją pomiędzy nimi różnice, dotyczące m.in. skuteczności. O ile szczepionka Pfizera jest efektywna w 95 proc., o tyle szczepionka Moderny – już w 94,5 proc. Wciąż nie wiadomo do końca, jak jest skuteczność szczepionki CureVac, informacja na ten temat pojawi się dopiero pod koniec stycznia.

Przechowywanie szczepionek mRNA

Poszczególne szczepionki mRNA inaczej się również przechowuje.

• Szczepionka Pfizera – aby działała w odpowiedni sposób, należy ją przechowywać w temperaturze -70 st. C. Może ona poleżeć w zamrażarkach najwyżej przez pół roku, natomiast w lodówce – do 5 dni. Dostarczana jest ona w specjalnych pudełkach, wypełnionych suchym lodem oraz wyposażonych w czujniki GPS,
• Szczepionka Moderny – powinna pozostawać przez dłuższy czas w temperaturze -20 st. C, a do 30 dni leżeć w lodówkach,
• Szczepionka CureVac – jest ona stabilna, gdy przechowuje się ją w temperaturze dodatniej, wynoszącej 5 st. C. Następnie może ona pozostawać w temperaturze pokojowej przez jedną dobę.

Zalety szczepionek genetycznych

Dużym atutem szczepionek genetycznych jest wysoka immunogenność, a więc zdolność do wywoływania odpowiedzi immunologicznej. Ponadto nie trzeba przy nich korzystać z adiuwantów (substancji, które wpływają na wzmocnienie poszczepiennej odpowiedzi immunologicznej na dany antygen), najszybciej można także takie szczepionki również wyprodukować.

Szczepionki mRNA nie wywołują choroby i nie muszą być testowane na zwierzętach. Aby wywołać efekt terapeutyczny potrzebna jest bardzo niewielka ich dawka – przykładowo, w przypadku szczepionki Pfizer jest to 30 mikrogramów, czyli 100 tysięcy razy mniejsza liczba niż w przypadku cukru znajdującego się na łyżeczce do herbaty.

W jakich dawkach podawane są szczepionki mRNA?

Szczepionki wszystkich trzech firm powinny być podawane w dwóch dawkach, w przypadku firmy Pfizer – w odstępie trzech tygodni, w przypadku firmy Moderna – w odstępie czterech tygodni, w przypadku firmy CureVac – w odstępie 28 dni. Szczepionka mRNA działa, niestety, w pełni dopiero po kilku tygodniach. Dlatego też możliwe jest zarażenie się chorobą tuż po jej podaniu. Warto zaznaczyć, że mogą się po niej pojawić niepożądane odczyny poszczepienne, jednak trwają one zwykle bardzo krótko.

Szczepionki wektorowe – AstraZeneca i Johnson&Johnson

Szczepionki wektorowe na COVID-19 zostały wyprodukowane przez firmy AstraZeneca i Johnson&Johnson. Wykonane  zostały w bardziej tradycyjnej technologii i bazują na wektorach, czyli częściach aktywnych wirusów, które zostały zmodyfikowane, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia do minimum, nie powodują zatem choroby. Wywołują one za to odpowiedź immunologiczną przeciwko wirusom, a w tym przypadku – przeciw SARS-CoV-2.

Szczepionki wektorowe – jak działają?

Aby szczepionki wektorowe mogły wywołać odpowiedź immunologiczną, wykorzystują fragmenty innych wirusów. Kiedy znajdą się one w komórkach człowieka, wytworzone zostają białka patogenu, przeciwko którym skierowana zostaje odpowiedź odpornościowa organizmu. Szczepionki obu wyżej wspomnianych firm wykorzystują jednak nieco inne technologie. Preparaty AstraZeneca bazują na nieaktywnej cząstce adenowirusa (ChAdOxl), który wywołuje przeziębienie u szympansów. Szczepionka Johnson&Johnson wykorzystuje z kolei zmodyfikowany adenowirus 26.

Skuteczność szczepionek wektorowych

W przypadku firmy AstraZeneca skuteczność wynosi 90 proc., natomiast więcej na temat skuteczności preparatu Johson&Johnson będzie wiadomo wkrótce.

Przechowywanie szczepionek wektorowych

Szczepionki wektorowe, w zależności od rodzaju, należy inaczej przechowywać.

• Szczepionki AstraZeneca – mogą one leżeć przez pół roku w temperaturze 2-8 st. C.
• Szczepionkę Johnson&Johnson – można bezpiecznie ją przechowywać w tej samej temperaturze, tyle że przez trzy miesiące.

Zalety szczepionek wektorowych

Szczepionki wektorowe, mimo że są stosunkowo nowe w świecie medycyny, były już badane (np. wtedy, gdy zaczął rozszerzać się wirus Ebola). Ważne jest to, że wywołują one silną odpowiedź immunologiczną już przy podaniu małej dawki. Cechuje je również stabilność i bezpieczeństwo, i – tak jak już powiedzieliśmy – nie wywołują one choroby. Dzięki temu mogą być one podawane dzieciom, osobom starszym, a nawet pacjentom z cukrzycą. Atutem szczepionek wektorowych jest również to, że ich wyprodukowanie jest tańsze niż szczepionek genetycznych.

W jakich dawkach podawane są szczepionki wektorowe?

O ile w przypadku szczepionki AstreZeneca konieczne jest podanie dwóch dawek (w odstępie miesiąca), o tyle przy szczepionce Johnson&Johnson potrzebna jest tylko jedna dawka.

Źródła:

1. https://www.ema.europa.eu/en/medicines/human/summaries-opinion/covid-19-vaccine-moderna
2. https://www.fda.gov/emergency-preparedness-and-response/coronavirus-disease-2019-covid-19/pfizer-biontech-covid-19-vaccine
3. http://naukaprzeciwpandemii.pl/